Prvi deo teksta možete pročitati ovde.
Posle severnog i severoistočnog dela Srema krećemo u njegov južni i jugozapadni, pretežno ravničarski deo. Vozimo se autoputem od Beograda ka Sremskoj Mitrovici i Šidu. Nakratko se zadržavamo u Rumi, sedištu istoimene opštine, čije se područje prostire na delu gornjeg i donjeg Srema, od Fruške gore do Save. Po broju naselja (17) i stanovnika (ukupno 52.000) ova opština zauzima drugo mesto u Sremskom okrugu. Ruma se nalazi na putu koji od Novog Sada, preko Iriga i Šapca, povezuje Vojvodinu sa centralnim delom Srbije. To je tipičan ravničarski grad sa 30.000 žitelja, za koji kažu da je vašarski, tamburaški i festivalski i da skladno miri severni „vinski” sa južnim „svinjskim” Sremom.
Grad rimskih careva
Do Sremske Mitrovice, koja predstavlja zanimljivu turističku destinaciju, stižemo relativno lako, pošto je od Beograda udaljena 75 kilometara. Sa oko 40.000 stanovnika, Sremska Mitrovica je najveći grad u Sremu. Nalazi se na levoj obali reke Save. Sedište je istoimene lokalne samouprave i centar Sremskog upravnog okruga. Ovaj okrug ne obuhvata ceo geografski prostor Srema, već samo Grad Sremsku Mitrovicu i opštine Šid, Inđija, Irig, Ruma, Stara Pazova i Pećinci. Severni deo Srema (opština Beočin i naselja Sremska Kamenica, Sremski Karlovci i Petrovaradin) administrativno je pripojen Novom Sadu i Južnobačkom okrugu, a istočni deo (opštine Zemun i Surčin) Gradu Beogradu.
Naselje na prostoru današnje Sremske Mitrovice postoji hiljadama godina, o čemu svedoče bogati arheološki nalazi. Ovaj prostor je bio velika „vetrometina”, kojom su prohujali Kelti, Goti, Varvari, Huni, Avari, Rimljani, a kasnije Ugari, Turci, Austrijanci, Nemci. U antičkom periodu ovde se nalazio stari grad Sirmijum, koji je bio važan vojni i trgovački centar i jedna od četiri prestonice u poznijem periodu Rimskog carstva. U njemu i njegovoj okolini rođeno je deset rimskih imperatora. Tu je bila i velika kovnica rimskog zlatnog novca.
Sremska Mitrovica je pravi „muzej pod otvorenim nebom”. Arheološkim iskopavanjem otkriven je veliki deo starog naselja Sirmijum. Utvrđeno je da je Sirmijum bio prostran, okružen bedemima i rovovima, a unutar njega se nalazila carska palata. Lokalitet nekadašnje carske palate je posebno uređen, pokriven i otvoren za posetioce. Ostaci Sirmijuma znatnim delom se nalaze ispod današnjeg grada i samo su delimično prezentovani, dok se u centru za posetioce može videti maketa celog grada.
Današnja Sremska Mitrovica je važan kulturni centar sremskog regiona. Ovde već 75 godina deluje Pozorište „Dobrica Milutinović”, koje od 1989. godine ima profesionalni status. Da bi se stekla prava slika o istoriji i tradiciji ovog kraja, treba posetiti Muzej Srema. Grad je čuven i po Kazneno-popravnom domu, u kome su kaznu odslužili mnogi poznati politički i drugi zatvorenici. Obiđite istorijsko gradsko jezgro, jer su tu sačuvane lepe stare građevine i nekoliko važnih verskih hramova. Ako imate vremena, pređite Savu preko 260 metara dugačkog pešačkog mosta, najdužeg u Srbiji i na Balkanu, koji spaja Sremsku s Mačvanskom Mitrovicom.
Čitava plejada poznatih ličnosti rođena je ili u nekom periodu živela u Sremskoj Mitrovici. Pominjemo samo neke od njih: Ilarion Ruvarac (srpski istoričar i arhimandrit), dr Milan Jovanović Batut (lekar, utemeljivač Medicinskog fakulteta), dr Miloš N. Đurić, dr Vaso Čubrilović i dr Nikola Radojčić (akademici), Siniša Kovačević (scenarista, reditelj i romanopisac), Mira Banjac i Petar Kralj (glumci), Marko Peričin Kamenjar i Boško Palkovljević Pinki (narodni heroji) i drugi.
Boravak u ovom delu Srema je dobra prilika da se obiđu još neki verski hramovi na južnim padinama Fruške gore. Na malom međusobnom rastojanju tamo su manastiri Šišatovac, Petkovica, Kuveždin i Divša (Đipša). Svi su proglašeni za nepokretno kulturno dobro i spomenike kulture od izuzetnog značaja.
Manastir Šišatovac u blizini istoimenog sela, podigli su žički monasi Ilarion i Visarion predvođeni igumanom Teofanom, kada su početkom 16. veka pred turskim zulumom odbegli u Srem. Na mestu srušene crkvice oni su izgradili novu, posvećenu rođenju Presvete Bogorodice. Manastir se u početku zvao Remetica, a od druge polovine 16. veka poznat je kao Šišatovac. U manastiru su mošti svetog Stefana Štiljanovića. Prilogom Vuka Isakoviča (glavni junak romana Seobe Miloša Crnjanskog) u manastiru je sredinom 18. veka podignut četvorospratni zvonik. Posle propasti Prvog srpskog ustanka, arhimandrit Lukijan Mušicki, omogućio je da u manastiru boravi Vuk Karadžić. U vreme okupacije Jugoslavije, kad je Srem smatran delom NDH, kaluđeri i manastir su jako postradali od ustaša. Spaljeni su manastirski konaci i biblioteka, opljačkana riznica i dragocenosti. Nakon oslobođenja, Šišatovac je obnovljen i aktivan je kao muški manastir.
Između sela Divoša i Šišatovca nalazi se ženski manastir Petkovica, čija crkva slavi svetu Petku (Paraskevu). Po predanju, osnovala ga je despotica Jelena, udova despota Stefana Štiljanovića u prvoj četvrtini 16. veka. Za vreme Turaka manastir je opusteo i propao, ali je ipak spasen od razaranja. Početkom 20. veka bio je zapušten, a 1927. temeljno obnovljen. Stradao je od ustaša tokom Drugog svetskog rata. Posleratnom obnovom, manastirskoj crkvi je vraćen prvobitni izgled, izgrađen je nov konak i prokopano jezero sa ribnjakom.
Na oko dva kilometra od sela Divoš je manastir Kuveždin. Njegova crkva posvećena je svetom Savi i svetom Simeonu, a manastirska slava je Preobraženje Gospodnje. Prema predanju, Kuveždin je 1520. godine osnovao poslednji srpski despot Stefan Štiljanović. Kao i Petkovica, i ovaj manastir je u tursko vreme opusteo, da bi kasnije ponovo bio aktivan. Prvobitno je bio muški, a kada je posle prvog svetskog rata renoviran, nastanile su ga monahinje. Tokom Drugog svetskog rata Kuveždin je potpuno razoren, a manastirsko blago poharano. Krajem 20. veka počela je njegova temeljna obnova, koja još uvek traje. Kuveždin je danas opet muški manastir. Po unutrašnjem izgledu crkve, to je jedan od najlepših fruškogorskih manastira.
Šumanovićev Šid
U zapadnom delu Srema, na padinama Fruške gore, nalazi se gradić Šid, koji iz više razloga obavezno treba obići. Ovo gradsko naselje, u kojem živi oko 13.000 ljudi, sedište je opštine na granici sa Hrvatskom i Bosnom i Hercegovinom. Osim grada, opština obuhvata još 17 naselja i ima ukupno 35.000 stanovnika.
Prvi podaci o Šidu datiraju s početka 18. veka, kada je na ovom prostoru formirana Podunavska vojna granica. Početkom 19. veka Šid postaje gradsko naselje. Ustaše su 1942. godine načinile veliki zločin nad civilnim stanovništvom, uhapsivši 150 Šiđana (među kojima i slikara Savu Šumanovića), koje su posle zverskih mučenja streljali u Sremskoj Mitrovici.
Na području današnje opštine Šid 1944. godine, u okviru završnih operacija za oslobođenje zemlje, formiran je Sremski front, na kome je u krvavim borbama poginulo oko 15.000 srpskih vojnika i pripadnika Crvene armije. U znak sećanja na ove žrtve, južno od Šida, kod sela Adaševci, a desno od autoputa ka Zagrebu, podignut je Spomen park „Sremski front” po projektu arhitekte Krstonošića i vajara Soldatovića.
Pet kilometara severno od Šida nalazi se manastir Privina glava, najzapadniji od svih fruškogorskih manastira. Potiče iz 12. veka, a delio je sudbinu ostalih manastira u Sremu. Pored hrama Svetog arhangela Gavrila, u manastirskom kompleksu su i crkva Bogorodičinog pokrova, crkva Svetog Georgija i crkva Uzdizanja časnog krsta.
Zbog Save Šumanovića Šid posećuje veliki broj ljubitelja slikarstva. Sava je rođen u Vinkovcima 1896, a sa porodicom se 1900. doselio u Šid i tu proveo najduži period svog života. Gimnaziju je završio u Zemunu 1914, a Višu školu za umjetnost u Zagrebu 1918. godine. Osam godina proveo je u Parizu, gde se usavršavao kod Andre Lota i uporedo radio u svom ateljeu na Monparnasu. U Šid se vratio 1928. i tu intenzivno slikao do 1942, kada je uhapšen i streljan u pomenutoj ustaškoj raciji.
Zahvaljujući donaciji Savine majke Perside Šumanović, u Šidu je osnovana Galerija slika „Sava Šumanović”, a kuća u kojoj je živeo pretvorena je u njegovu spomen kuću. Ko god dođe u Šid obavezno neka poseti Galeriju i Spomen kuću Šumanovića. Od kustosa će čuti zanimljive detalje iz života ovog velikog srpskog slikara, videće slike iz njegovog pariskog perioda, ciklus slika „Šiđanke” i predivne sremske pejzaže. Za uspomenu i privatnu kolekciju, u galeriji po povoljnim cenama može da kupi uramljene reprodukcije Savinih slika.
Šid se ponosi još dvema osobama. U njegovoj okolini, u selu Erdevik, rođene su Mira Banjac, dobitnica naših najvećih glumačkih priznanja, nekadašnja prvakinja Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu i Ateljea 212 u Beogradu, i Grozdana Olujić, književnica, dobitnica Ninove nagrade za roman „Glasovi u vetru”.
U donjem Sremu
Napuštajući Šid, uključujemo se na autoput i krećemo ka Beogradu. Posle 75 kilometara sa autoputa skrećemo desno ka Pećincima i donjem Sremu. Pećinci su jedino sremsko selo koje je opštinski administrativni centar. Sa još 14 sela čini opštinu u kojoj živi ukupno dvadesetak hiljada ljudi, od kojih je oko tri hiljade nastanjeno u Pećincima. To je izrazito poljoprivredni kraj. Nekada je tu radila Šećerana „Donji Srem”, koja je nakon privatizacije, uključena u nemačko-srpsku kompaniju „Sunoko”.
U Pećincima se nalazi naš jedini Muzej hleba, osnovan 1995. godine, eksperimentalno radio do 1998, a onda zvanično otvoren. Idejni tvorac i osnivač muzeja je slikar Slobodan Jeremić, u čijoj kući se muzej i nalazi. U potrazi za eksponatima Jeremić je obišao mnoga sela, pa je stvorio fond od oko dve hiljade eksponata (oruđa za obradu zemlje, predmeti koji se koriste za pripremanje hleba i zbirka hlebova razvrstanih po grupama).
Južno od Pećinaca, između sela Kupinovo, Obrež, Grabovci i reke Save nalazi se atraktivna turistička i izletnička destinacija Specijalni rezervat prirode „Obedska bara”. Nekad je to bilo austro-ugarsko carsko lovište, zatim zaštićeno kraljevsko lovište dinastije Karađorđević, a od 1951. godine je prirodni rezervat, čija zaštitna zona obuhvata skoro 20.000 hektara. Obedska bara je ostatak napuštenog korita Save. To je mrtvaja koja se napaja podzemnim vodama, a sa Savom je povezana samo u vreme njenog visokog vodostaja. Bara se odlikuje bogatom florom i faunom, posebno velikom zajednicom ptica. Uz baru je izgrađen hotel, ali je on, nažalost, dugo zatvoren. Postoji veliki parking prostor, uređena je zelena površina za odmor i roštiljanje, a tu je i katamaran kojim se u određeno vreme može obilaziti ovaj prirodni rezervat.
Na putu od Obedske bare ka Beogradu prolazi se kroz Kupinovo, poslednje naselje koje pripada Sremskom okrugu. Kod Progara se ulazi na područje opštine Surčin odnosno Grada Beograda. Iza Progara je zaštićeni prirodni spomenik Bojčinska šuma, koja zauzima površinu od preko 600 hektara. Ova bujna hrastova i grabova šuma ima raznovrsnu floru i faunu i odlične uslove za uzgoj svinja mangulica. U tom rajskom zelenilu, uz šetnju uređenim stazama, moguće je jahanje konja i vožnja fijakerom. Na letnjoj pozornici održavaju se raznovrsne priredbe, etnorestoran nudi tradicionalna jela, a za goste je obezbeđen smeštaj u drvenim kućicama. Zbog svega toga, Bojčinska šuma je pravo mesto za ugodan odmor i razonodu.
U blizini Jakova, nadomak Surčina, posetili smo muški manastir Fenek. Mada geografski udaljen od Fruške gore, Fenek je istorijski povezan sa fruškogorskim manastirima. Potiče iz 15. veka. Ovde su iz Srbije prenete mošti Svete Petke i njoj je posvećena hramovna slava.
U subotu, 28. maja sledi tekst „Na severu Bačke: Grad lepotan, salaši i tamburaši”