U Kragujevac koji je, pored Valjeva, bio „glavni centar ranjenika i zarobljenika“, početkom 1915. stigle su četiri strane lekarske misije: Engleska (kapacitetom od sto postelja bila je smeštena u šatorima u Gornjem parku), Ruska (iz Rusije je stigla jedna od dve jedinice Slovenskog dobrotvornog društva, koja je brojala 18 članova i bila je smeštena u Vojnoj bolnici), Škotska (u građanskoj bolnici, a zahvaljujući dr Elsi Mod Inglis osposobljena je još jedna bolnica u Gušićevoj zadužbini – danas škola „Radoje Domanović“) i Francuska, sa zadatkom da vakciniše srpske vojnike i suzbija zarazu u okolini Kragujevca.
Zbog loše medicinske zaštite, epidemija je zahvatila i seosko stanovništvo, pa su šatori sa osnovnom medicinskom opremom postavljani na više lokacija na putu Kragujevac–Topola–Mladenovac. Smatra se da je tokom Prvog svetskog rata od tifusa i drugih zaraznih bolesti umrlo oko 4.000 vojnika i oko trećine medicinskog osoblja.
Činjenica da su ove žene podnosile najveće žrtve pomažući porobljenom narodu, a neke od njih uložile i ono što je najvrednije – sopstveni život, svrstava ih u naše prisne prijatelje, zemljakinje ili Kragujevčanke. Uostalom, spremnost na najveću žrtvu je u skladu sa hrišćanskim načelima i smislom pravoslavnog patriotizma (ili patriotskim pravoslavljem): „Od ove ljubavi niko nema veće, da ko život svoj položi za prijatelje svoje“ (Jevanđelje po Jovanu 15 (12-13).
U nezaobilazna imena među hrabrim Britankama spada dr Mejbel Stobart (Mabel St Clair Stobart, 1862– 1954), koja je bila učesnica lekarske misije i u Prvom balkanskom ratu.
U Prvom svetkom ratu bila je na čelu jedinice jedne od najvećih lekarskih misija u Srbiji i upravnica jedinice (po njoj je bolnica u Kragujevcu nazvana Stobart bolnica – STOBART HOSPITAL KRAGUJEVATZ). Poljska bolnica, tzv.
Treća bolnica Srpskog potpornog fonda kojom je ona rukovodila, bila je smeštena ispod šatora i namenjena hirurgiji. Radila je od 22. aprila 1915. do oktobra 1915., imala je kapacitet od 300 postelja i zbrinjavala je ranjene vojnike, ali i obolele od pegavog tifusa. Sa osobljem od 45 članova organizovala je sedam dispanzera za lečenje lokalnog stanovništva i mobilnu jedinicu, poznatu kao „Leteća jedinica“, koja je pratila Šumadijsku diviziju, lečeći ranjenike.
Mejbel Stobart je osnaživala žene da se uključe u ratne operacije, navodeći da se militarizam javlja u muškim instiktima, ali da ratovanje može biti prevladano jedino uz pomoć žena, koje osećaju urođenu odbojnost prema militarizmu. Srpska vlada u Kragujevcu joj je 29. septembra 1915. uručila orden Svetog Save, a pored toga, dobitnica je i ordena belog orla, najvišeg srpskog odlikovanja koje je prvi put dodeljeno nekoj strankinji u Srbiji.
Tekst je preuzet iz knjige sociološkinje Lele Vujošević „Žensko lice Kragujevca“
Nalsovna fotografija: dorsetlife.co.uk
Ovaj tekst je nastao u okviru projekta „Žensko nasleđe Kragujevca i Pančeva” koji realizuju „Glas Šumadije” iz Kragujevca i „Pančevo Si Ti” iz Pančeva. Projekat je podržalo Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije.