Bes, nemoć, razočaranje – to su osećanja koja obuzimaju stanovnike kuća koje se nalaze tik uz Staru deponiju, uređeno nesanitarno smetlište koje na obodu Pančeva obitava već više od pola veka – od 1964. godine. Neprijatni mirisi, kese koje lete po dvorištu, i „odmaraju“ na drveću, i pogled na brdo od smeća visoko oko deset metara – to je „ugođaj“, u kojem meštani ovih ulica nadomak deponije „uživaju“ već decenijama.
Najgore je leti, kada se obilato šire neprijatni mirisi, a nepodnošnjivo kada se smeće zapali, svedoče stanari kuća u blizini deponije. To nije retka slika, kaže stanar kuće koja se nalazi na samo 35 metara od smetlišta. Poslednji požar na Staroj deponiji izbio je prošle godine u avgustu, i tinjao je danima.
Iz izveštaja Zavoda za javno zdravlje Pančevo o stručnom mišljenju u vezi sa zagađenjem vazduha u toku požara koji se desio 31. avgusta 2020. godine, u koji smo imali uvid, vidi se da je kratkotrajnog zagađenje vazduha bilo. Rezultati merenja mobilne stanice za praćenje kvaliteta vazduha, pokazali su da je na lokacijama najbližim deponiji, bilo jednočasovnog povećanja koncentracije benzena, a više su bile i vrednosti polutanata (toulen, ksilen, azotni oksidi, amonijak). Ipak, kako se navodi u izveštaju, zbog tih koncentracija „ne očekuje se značajan uticaj navedenih polutanata na zdravlje opšte populacije“.
Od velikog zagađenja Pančevce je tada izgleda spasila „prirodna ventilacija”, jer je kako piše u dokumentu „pojačani vetar i do 30 puta smanjio srednje koncentracije azotnih oksida i do tri puta amonijaka“.
Meštani kažu da deponija gori skoro svake godine, a naš sagovornik koji svoje imanje tik uz deponiju poslednjih godina koristi kao vikendicu, ističe da od toplote prilikom požara, dolazi do uništavanja biljaka. Zbog toga na ovom prostranom imanju koje dopire do reke Tamiš, i komšijskim sličnim parcelama, bašti više nema.
Dodaje da je kivan na gradsku vlast jer ne radi ništa da im poboljša kvalitet života pored divlje deponije, a u ovom delu deponija se čak ni ne prekriva zemljom, zbog čega je smeće „na izvolite“. Kaže i da apeli i žalbe nisu urodili plodom, i da gradske službe jedino reaguje kad deponija gori.
Ugroženi voda, vazduh, zemljište i zdravlje ljudi
Stara deponija se nalazi između naselja Gornji grad i Karaula, uz reku Tamiš, na prostoru nekadašnje ciglane, u depresijama iz kojih se uzimala zemlja za proizvodnju opeke. Locirana je na obodu Ulice Dimitrija Tucovića, koje dalje vodi preko nadvožnjaka u Jabuku.
Ipak, odavde nije daleko ni grad – na svega dva kilometara se nalazi centar Pančeva, na samo 20 metara je reka Tamiš, a na 50 prve kuće. Izvorišta vodosnabdevanja grada udaljena su 200 metara od smetlišta, a od stovarišta zapaljivog materijala samo 50 metara, piše u tenderskoj dokumentaciji za izradu projekta sanacije deponije.
Upravo ovakve deponije su smetlišta sa najvećim rizikom po životnu sredinu i zdravlje ljudi, jer se nalaze na udaljenosti manjoj od 100 metara od naselja i na distanci manjoj od 50 metara od obale reke, potoka, jezera ili akumulacije, navode stručnjaci Agencije za zaštitu životne sredine, u publikaciji „Životna sredina u Srbiji 2014-2019″.
Površina smetlišta je 1,5 hektara, a zapremina odloženog, delom sabijenog i prekrivenog otpada iznosi oko 1.300.000 m3, dok je debljina sloja odloženog otpada od 7 do 18 metara.
Smetlište je formirano bez izrade projektne dokumentacije, a njime rukovodi JKP „Higijena“. Kako piše u Planu kvaliteta vazduha za grad Pančevo, deponija je potpuno zapunjena otpadom i nema raspoloživog prostora. U dokumentu se navodi i da „neprijatni mirisi sa ove deponije idu prema gradu zahvaljujući povoljnoj ruži vetrova“, i da JKP „Higijena“ periodično vrši dezinfekciju, dezinsekciju i deratizaciju deponije.
Na telu deponije postavljno je 16 biotrnova, koji omogućavaju sakupljanje deponijskog gasa i ispuštanje u atmosferu zagađujućeg vazduha, a vrši se i merenje emisije zagađujućih materija u vazduhu. Postoji i pijezometar, osmatrački bunar koji služi za merenje i monitoring nivoa podzemnih voda i monitoring.
Pokrajinski sekretarijat za urbanizam i zaštitu životne sredine je 2019. godine izvršio monitoring kvaliteta zemljišta na kojima se nalaze divlje deponije na ukupno 112 lokaliteta, uključujući i šest lokacija na teritoriji grada Pančeva, među kojima je i Stara deponija. Svi podaci sakupljeni su u Studiju o oceni kvaliteta i proceni stepena ugroženosti zemljišta.
Analiza dobijenih rezultata pokazala je da su srednje koncentracije teških metala – kadmijuma, kobalta, nikla i cinka, kao i sadržaj mineralnih ulja na lokalitetu Pančevo – Jablanički put (Stara deponija) iznad graničnih vrednosti. Na ovoj lokaciji povišena je i koncentracija PCB kongenara – propisana granična vrednost je 0,02 mg/kg, a na Staroj deponiji iznosi 0,056 mg/kg.
Prema pisanju sajta PCB jedinjenja su veštačka jedinjenja, koja pored svojih dobrih namena karakteriše i izuzetna toksičnost što ga svrstava u grupu izuzetno opasnih i štetnih materija. Ona imaju sve karakteristike opasnog otpada u koji se ubrajaju ne samo zbog svoje toksičnosti, već i kancerogenosti, teratogenosti i mutagenosti, odnosno biohazardnih karakteristika i kao takav negativno utiče na zdravlje ljudi i biosistema i predstavlja naglašeni rizik zagađenja životne sredine.
Upravo teški metali imaju poseban značaj u procesu zagađenja životne sredine, objašnjava za naš portal prim mr sc med. dr Dubravka Nikolovski, spec. higijene i šefica Centra za higijenu i humanu ekologiju Zavoda za javno zdravlje Pančevo. Dodaje da njih karakteriše: bioakumulacija – zadržavanje i nakupljanja u organizmu što može da dovede do različitih oboljenja, narušavanja hormonskog balansa ili disfunkcije organa; biokoncentracija – kada je koncentracija u bioti viša u odnosu na koncentraciju u okolnom medijumu (vazduhu ili vodi) i kada još uvek ne predstavlja opasnost na nivou jedinke koja je izložena akumulaciji, već na nivou populacije koja koristi ove jedinke kao izvor hrane, kao i biomagnifikacija – kada se teški metali usvajaju iz zagađenog zemljišta u biljke, životinje i kroz lanac ishrane dospevaju na posredan način do svih organizama u ekosistemu.
Specifičnost Stare deponije u Pančevu je blizina Tamiša, koji je udaljen između pet i 20 metara od smetlišta, i kako piše u Katastru zagađivača reke Tamiš, doprinosi njenom zagađenju.
Nesanitarne deponije ugrožavaju životnu sredinu na različite načine, ističe doktorka Nikolovski, i navodi da je stanovništvo koje živi u neposrednom okruženju deponije potencijalno ugroženo širenjem neprijatnih mirisa i otpada putem vetra, zagađenjem zemljišta, podzemnih i površinskih voda, a i bukom od rada mašina.
„Zagađenje vazduha na deponijama komunalnog otpada nastaje od emisije zagađujućih materija sa deponije kao što su azotni i sumporni oksidi, policiklični aromatični ugljovodonici, dioksini, furani, prašina i teški metali. Kao sporedni proizvod procesa razgradnje deponovanog otpada nastaje deponijski gas koji sadrži metan. Njegova pojava je često uzrok samozapaljenja na deponijama, što dodatno dovodi do čestičnog zagađenja vazduha i širenje neprijatnih mirisa“, objašnjava doktorka za naš portal.
Osim vazduha, problem nesanitarnih deponija su i procedne vode, napominje naša sagovornica, jer na ovim deponijama ne postoji adekvatan drenažni sistem voda pre ispuštanja u recipijent.
„Atmosferske vode se infiltriraju u telo deponije i zajedno sa vodom koja se sadrži u otpadu, kao i rastvaranjem zagađujućih materija pod dejstvom fizičkih, hemijskih i bioloških procesa, grade procedne vode koje zbog svog sastava zagađuju zemljište, površinske i podzemne vode. Kvalitet ovih voda je promenljiv u zavisnosti od sastava otpada, visine otpadnog sloja, dostupnosti vlage i kiseonika, starosti deponije, kiselosti vode, prisustva mikroorganizama i mikroklimatskih uslova – pre svega temperature. Zagađenje se širi na podzemne vode čime se ugrožavaju izvori vode za piće – bunari, kao i vodotoci u široj okolini. Zagađenje vodotokova utiče na biljni i životinjski svet, što posledično ima uticaj i na korišćenje reka za ribolov ili kupanje i rekreaciju ljudi“, navodi dr Nikolovski.
Doktorka upozorava da zagađivači sa nehigijenske deponije mogu indirektno uticati na životnu sredinu i zdravlje ljudi putem direktnog kontakta (recikleri i životinje dolaze u kontakt sa otpadom).
Za kompletnu sanaciju potrebno 38 miliona evra
Na Staru deponiju se dovozio i odlagao pomešan komunalni čvrsti otpad sa teritorije naseljenog mesta Pančevo do kraja oktobra 2015. godine, kada je otvorena Nova regionalna sanitarna deponija. Plan je bio da se nakon otvaranja Nove deponije, Stara zatvori i sanira, ali ni nakon šest godina to se nije dogodilo. Deo sredstava za saniranje je obezbeđivan gradskim budžetom, ali do ove godine nije iskorišćen.
Trećina Stare deponije se i dalje koristi za deponovanje otpada od čišćenja površina javne namene; pomešan komunalni otpad sa teritorije naseljenog mesta Pančevo; neopasan čvrst pomešan otpad od privrednih delatnosti u Pančevu i otpad od strane fizičkih, pravnih lica i preduzetnika sa teritorije Pančeva.
Prema podacima JKP „Higijena“ iz 2017. godine, godišnja količina otpada koja se lageruje na području njihove nadležnosti, je bila 65.000 tona. Od toga dve trećine se odvozi na Novu deponiju, a jedna trećina na Staru.
Na pitanja zbog čega se toliko čeka na zatvaranje divlje deponije, i zbog čega se i dalje određena vrsta otpada lageruje na toj lokaciji, iz Gradske uprave grada Pančeva nismo dobili odgovor.
Prvi korak ka zatvaranju i rekultivaciji najveće divlje deponije u Pančevu, napravljen je nedavno, kada je raspisana javna nabavka za izbor projektantske kuće koja će sačiniti projekat potpune sanacije i remedijacije. Jedina ponuda za ovu javnu nabavku, koja je i prihvaćena, stigla je od firme „Drago projekt doo Beograd“, a odluka o dodeli ugovora vrednog 13,8 miliona dinara sa PDV-om, potpisana je 3. februara ove godine.
Inače, Stručne službe Grada Pančeva usvojile su koncepciju o zatvaranju Stare deponijom u Pančevu, na osnovu izrađene i usvojene Prethodne studije opravdanosti za projekat zatvaranja, sanacije i rekultivacije Stare deponije u Pančevu, koju je realizovala Regionalna razvojna agencija Južni Banat doo.
Kako stoji u tenderskoj dokumentaciji, projektantska kuća ima zadatak da utvrdi kolika je dubina i visina smeća koje se decenijama odlagalo na toj lokaciji, kao i da definiše tehnologiju potpune sanacije remedijacije sa svim neophodnim radovima. Potrebno je i da se definiše postupak ispitivanja otpada prilikom remedijacije smetlišta, i odredi način i vrsta hemijskog ispitivanja kontaminanata za koje se opravdano očekuje da budu prisutni, i njegovo dalje odvoženje. Zatim da se proračuna mogućnost iskorišćenja sekundarnih sirovina sa lokaliteta, i obavi monitoring podzemnih voda i radova remedijacije. Rok za ovaj posao je 120 dana, a računa se od dana završenih istražnih radova, koji moraju da se završe najduže za 90 dana. Zatim sledi izvođenje radova, koje će prema informacijama RTS-a koštati 38 miliona evra i trajati pet godina.
Grad Pančevo očekuje da se izrađenom tehničkom dokumentacijom dobije očišćena površina terena od 20 hektara.
Cilj ekološke sanacije Stare deponije, koja kako piše u tenderskoj dokumentaciji, nepovoljno utiče pre svega svojim procednim vodama na površinske i podzemne vodotokove, je celovito čišćenje lokacije, čime se stvaraju uslovi za višestruko povećanje vrednosti gradskog građevinskog zemljišta na lokaciji uz reku Tamiš, i Staro gradsko jezgro.
Za sada nije poznato šta će biti na mestu današnje Stare deponije nakon sanacije, a prema oceni stručnjaka iz Agencije za zaštitu životne sredine, nakon sanacije, većina odlagališta može biti pretvorena u regionalne sanitarne deponije, koju Pančevo već ima, ili transfer stanice i centre za sakupljanje reciklabilnog otpada.
Igor Jezdimirović, iz udruženja Inženjeri za zaštitu sredine iz Novog Sada, koje se, između ostalog, bavi zaštitom voda, prirode i upravljanjem otpadom, navodi da se u svetu ovakve površine obično pretvaraju u parkove, šetališta ili golf terene, dok u Srbiji ovakvih svetlih primera sanacije i rekultivacije divlje deponije još nema.