Prethodni nastavak feljtona možete pročitati ovde)
Neki od ovih pet potrošača su isključeni jer su prestali da plaćaju račune usled nezadovoljstva kvalitetom grejanja ili usled nemogućnosti da plaćaju tu nimalo jeftinu uslugu (čija bi cena i po Zakonu o zaštiti potrošača i po Zakonu o komunalnim delatnostima morala da bude pristupačna), naročito u situaciji kad su izgubili posao. Drugi su isključeni po sopstvenom zahtevu, jer grejanje više nisu mogli da plaćaju, opet zbog smanjenih primanja. Takvih potrošača nije malo u osiromašenoj Srbiji. Prema podacima Zaštitnika građana Autonomne pokrajine Vojvodine koji obuhvataju grejne sezone od 2011. do 2014. godine, vršiocima delatnosti snabdevanja toplotnom energijom u 18 gradova i opština na teritoriji Vojvodine podneto je 2.067 zahteva za isključenje odnosno otkaz ugovora, od kojih je čak 1.132 odbijeno.[1]
Ono što je zajedničko za svih pet potrošača toplotne energije koji su obuhvaćeni ovom studijom jeste to što žive u zgradama i što „Grejanje” i sudovi ne tretiraju njihova višegodišnja isključenja kao trajna, već kao stanje privremene obustave usluge zbog neplaćanja. A svi ti potrošači su davno ostali bez usluge, nakon što su podneli zahteve za isključenje u pisanom ili usmenom obliku upravo zato da više ne bi imali novčanih obaveza prema „Grejanju”, s tim što je „Grejanje” celu situaciju podvelo pod obustavu. Razlog zbog kojih su ovi potrošači tražili isključenje je ili nezadovoljstvo kvalitetom usluge ili nemogućnost daljeg plaćanja usluge usled zapadanja u siromaštvo.
Za dvoje od petoro potrošača, na koje se odnosi lavovski deo presuda iz ovog istraživanja, zajedničko je to što oni grejanje, po ostvarenom fizičkom odvajanju od mreže, ne primaju ni preko toplovodnih instalacija – cevi koje po vertikalama idu ka drugim stanovima. Jedan od to dvoje nema nikakav kontakt sa tim cevima zato što one i ne prolaze kroz njegov stan već idu kroz zajedničke delove zgrade, tj. kroz hodnike[2]. Drugi od to dvoje[3] živi u potkrovlju svoje zgrade, tj. nalazi se na samom kraju ovih cevi, koje su pre ulaska u njegov stan isečene na osnovu odluke o isključenju, pa kroz cev naviše više ne prolazi toplota. Samim tim, nema nikakvog racionalnog ni zakonskog osnova da se naplaćuje potrošnja u bilo kom obimu, u bilo kom procentu od bilo čega – šta god da piše u famoznoj Odluci koja se na Osnovnom i Višem sudu u Pančevu shvata bezmalo kao sveto pismo. Oba potrošača na svojoj strani imaju pravnosnažne presude u svoju korist (obe iz 2015. godine), na koje se ne osvrću ni „Grejanje” ni sudovi[4].
Agonije pomenute grupe potrošača sa nemilosrdnim utuženjima, uzaludnim prigovorima i žalbama i skupom prinudnom naplatom traju više od jedne decenije, tragično se odražavajući na njihove novčanike a neminovno i na njihovo zdravlje. Ako znamo da „Grejanje” utužuje na svakih šest meseci, neminovno dobijamo računicu da je svaki od ovih potrošača u 10 godina utužen 20 puta.
U jednom od ovih slučajeva, usluga grejanja se ne pruža a naknada za nepostojeću uslugu se prinudno naplaćuje pune dve decenije, iako potrošač ima pravnosnažnu presudu kojom je utvrđeno da je njegov ugovorni odnos sa „Grejanjem” raskinut još 2000. godine i da nije dužan da plaća cenu za uslugu koja mu se ne pruža[5]. Ukupni sudski troškovi za dve decenije parničenja prelaze, prema njegovoj gruboj proceni, 800.000 dinara, i potrošač je za njihovo pokrivanje morao više puta da uzima kredit.
Sa aspekta ugovornog prava, četvoro od petoro potrošača – jedan je, nažalost, preminuo – mogli bi spas od svog užasnog položaja da nađu u otkazu ugovornog odnosa sa „Grejanjem”, pošto bi otkaz morao sa sobom da nosi i prestanak obaveze plaćanja fiksnog dela cene usluge. I takva situacija definitivno postoji kad ugovor otkaže vlasnik izdvojenog, samodovoljnog stambenog objekta koji je priključen na sopstvenu podstanicu. On može da bira hoće li ili neće da plaća fiksni deo po isključenju sa sistema i otkazu ugovornog odnosa. U zavisnosti od njegovog izbora, eventualno ponovno priključenje na mrežu će ga koštati više (ako neće da plaća fiksni deo) odnosno manje (ako hoće da plaća fiksni deo).
Pravila, međutim, nisu ista kad otkaz daje vlasnik stana u zajedničkoj zgradi. On je, kako ćemo videti, fundamentalno diskriminisan jer je, za razliku od vlasnika kuće, za „Grejanje” vezan praktično doživotno, tj. dokle god ne otuđi stan, tim pre što Odlukom nije regulisana situacija, poznata iz grada Niša, da se čitave zgrade isključuju sa grejanja i da njihovi stanari posle kolektivnog isključenja nemaju obavezu da plaćaju fiksni deo. Na osnovu niza presuda Osnovnog i Višeg suda u Pančevu može se steći utisak da takva situacija postoji i u ovom gradu, što jednostavno nije tačno, pa se postavlja pitanje da li jedan deo pančevačkih sudija uopšte čita šta piše u Odluci koju je donela Skupština Grada Pančeva ili prosto prepisuje istu neistinu, formiranu na osnovu iskaza predstavnika „Grejanja” kojima se, što se vidi iz presuda, poklanja apsolutno poverenje.
U sledećem nastavku, 5. novembra: Ugovorni odnos potrošača sa JKP „Grejanje” – po zakonima i po Odluci Grada Pančeva
[1]https://www.021.rs/story/Info/Vojvodina/97257/Sve-cesci-zahtevi-za-skidanje-sa-grejanja.html
[2]Ispred svakog stana na hodniku nalazi se ventil čijim se zavrtanjem izoluje stan od ostatka sistema. Ovakav sistem toplovodnih instalacija naziva se jednocevni.
[3]Kasnije je stan dobio suvlasnika, pa su oba suvlasnika utuživana.
[4]Potrošač kroz čiji stan ne prolaze zajedničke grejne instalacije (zbog jednocevnog sistema distribucije toplotne energije) na svojoj strani ima pravnosnažnu presudu Višeg suda u Pančevu (2GŽ br 102/15 od 31. 03. 2015), dok potrošač koji živi u potkrovlju neokružen drugim stanovima na svojoj strani ima presudu Osnovnog suda u Pančevu koja je postala pravnosnažna jer se „Grejanje” na nju nije žalilo.
[5]Viši sud u Pančevu, 2GŽ br. 102/15 od 31. 03. 2015. (p.v.s. Vladislava Sajkov Baroj, s. Slavica Maksić, s. Vesna Vuković)
Tekst je preuzet iz studije Jovana Ristića „NEVIDLJIVI ZAKON (neprimenjivanje propisa o zaštiti potrošača usluga od opšteg ekonomskog interesa pred sudovima u Beogradu i Pančevu)”, koju je oktobra 2020. godine objavilo Udruženje potrošača i bankarskih klijenata Efektiva, Beograd, uz podršku Centra za evropske politike, Naleda i European Western Balkans, kroz projekat „Pripremi se za učešće” koji finansira Delegacija Evropske unije u Srbiji.
Pančevo Si Ti će u narednim mesecima objavljivati delove knjige koji se odnose na nezakonit rad JKP „Grejanje” (naplata fiksnog dela cene grejanja isključenim potrošačima) i na praksu sudova u Pančevu po ovom pitanju. Oprema teksta redakcijska.
Jovan Ristić (1973, Beograd) je diplomirani pravnik, angažovan u udruženju potrošača Efektiva. Pravna specijalnost su mu usluge od opšteg ekonomskog interesa i izvršni postupak. Dugo je bio agencijski i istraživački novinar, i prevodio je sa engleskog jezika.