Nalet desničarskog populizma širom Evrope u poslednjih 20 godina uglavnom je bio pod dominacijom muškaraca, koji su, ponekad, okarakterisani kao gnevni beli muškarci koji glasaju za gnevne bele muškarce. Ali, ovo se promenilo. Sve više žena vodi desničarske, populističke evropske stranke, kao što su Alis Vajdel (AfD – Alternativa za Nemačku) ili Đorđa Meloni – Braća Italije. One su sledbenice Francuskinje Marin Le Pen iz Nacionalnog okupljanja (bivši Nacionalni front), a pre nje Pie Kjesgord, suosnivačice danske Narodne stranke, koja se snažno protivi imigraciji i bivše norveške ministarke finansija sa najdužim stažom od Drugog svetskog rata Siv Jensen, liderke antiimigracione stranke Partija napretka.
Marin Le Pen je na nedavno završenim predsedničkim izborima u Francuskoj pobedio centrista Emanuel Makron sa 58,5% prema 41,5%, ali je dobila istorijski rezultat za krajnju desnicu sa više od 13 miliona glasova. Ona će se ponovo kandidovati na parlamentarnim izborima u junu i verovatno će zadržati svoje mesto u oblasti Pa du Kale u severnoj Francuskoj.
Nova generacija žena desnice u dobi od 20 do 50 godina nalazi se u parlamentu ili lokalnoj vlasti širom kontinenta, nakon izbornog prodora desničarskih populista. Na vlast su došle sa skoro polovinom ženskih glasova.
Postavlja se pitanje: šta žene vide u nacionalističkom populizmu kojim je nekada toliko dominirala patrijarhalna ideologija? Šta motiviše žene da biraju, podržavaju i da se čak zalažu za stranke i pokrete koji se udaljavaju od modernog feminizma?
Antifeministkinje
Vlada stereotip da je žena koja se bavi politikom i koja ima političko mišljenje verovatno žena koja brani ravnopravnost i ženska prava, odnosno da je feministkinja. Ali ,šta je sa ženama na desnici? Kako one gledaju na feminizam? Da li su feministkinje? Kakav politički identitet one predlažu?
Žene desnice jasno se protive feminizmu, feminističkim argumentima i feminističkim zahtevima. Ali zašto? Da li su protiv ženskih prava? Protiv sopstvenih prava, ako na trenutak pomislimo na feminizam u najužem smislu odbrane prava žena? Ovde su važne dve napomene. Prvo, iako se desničarke pozivaju na prava u svojim javnim nastupima, one ne razumeju prava uopšte, samim tim i ženska prava, posebno na način na koji to čini feminizam. Drugo, ne postoji fiksirana definicija feminizma – feminizam ne treba posmatrati kao apstraktan koncept izvan njegove istorijske i geopolitičke pozicije, već kao koncept koji je neizbežno povezan sa razvojem feminističkog (kao i antifeminističkog) pokreta. Stoga, moramo uzeti u obzir istoričnost feminizma i njegovu posledičnu relativnost, kao i političke i društvene antagonizme koji se takmiče da definišu njegovo značenje i sadržaj.
Zato nije iznenađenje da desničarke prihvataju istorijske momente ili aspekte feminizma koji su im zgodni i koji odgovaraju drugim ideološkim elementima političkih narativa i prostora u kojima učestvuju. Time mogu dobiti dodatni ženski glas ili čak definisati „ispravan” feminizam, odbacujući trenutne feminističke zahteve kao (navodno) prevazilaženje svake racionalnosti, „istinskih” potreba savremenih ljudi, čak i „volje” žena – npr. želja da postane majka, što je u desnim krugovima predstavljeno kao feministički tabu. Osim potpunog odbacivanja feminizma, postoji i argument da se u prošlosti feminizam možda borio za prava žena, pa čak i postigao neka dostignuća, ali da feministička kritika i zahtevi danas više ne važe.
Takav pristup ženama, desničarkama nudi okvir koji ne dovodi u pitanje pravo na rad, obrazovanje ili politička prava, jedan od zahteva prvih zapadnih feminističkih pokreta u 19. i početkom 20. veka, a i pruža im okvir da se suprotstave trenutnim feminističkim zahtevima, koji nastoje da prodube ova prava, da isprave njihove nedostatke, da ih prošire uključivanjem novih tema i društvenih grupa koje su ostale isključene, i da pokrenu pitanja seksualnosti, religije, rasa, starosti, sposobnosti…
Majke (nacije)
Zapravo, desničarke danas ne mare i ne bore se za ženska prava. Njihov diskurs se apstraktno odnosi na podršku majčinstvu, mnogodetnim majkama. Za njih, ženska prava su u skladu sa pravima „nacije” i „bele rase”, koji su, ponekad priznaju, često usidreni u narative nacije i rase. One veličaju majčinstvo, ali to se ne odnosi na evidentne potrebe konkretnih majki, već samo na nejasno društveno „priznanje” majčinstva, kao i na potrebu državne podrške ženama koje imaju decu ili da imaju decu. Njihovi predlozi nisu zasnovani na potrebama na koje ukazuju same žene, već na viziji velike i moćne nacije, kojoj (one prihvaćene kao) žene-majke ili potencijalne majke – treba da služe.
Reference o pravima žena krajnje desnice često su rasističke, promovišu nacionalizam, heteronormativnost, pa čak i rodnu segregaciju – krajnje mesto žena je dom, a mesto muškaraca javna sfera. Desničarke traže politički prostor i društvene promene, ali ne zbog svog pola, već zbog nacionalne/rasne zajednice kojoj se izjašnjavaju.
Tako dolazimo do „preoblikovanog” feminizma preko koga desničarke pokušavaju da „prodaju” povratak tradiciji rodnih uloga kao „proslavu osnaživanja žena”, suprotno progresivnom pravcu feminističke retorike.
Mizoginistička retorika i ksenofobija
Verovatno najvažniji faktor desničarskog populizma među ženama je isti kao i kod muškaraca: stavovi prema imigraciji i islamu. Na vrhu liste je uvek čovekov pogled na imigraciju.
Uz iskorišćavanje straha žena od imigranata da će im preuzeti posao, žene desnice, a i njihove stranke šire i nedokazane teorije da su imigranti jedini počinioci seksualnog nasilja. Desničarske populističke stranke posebno ciljaju na žene s kontroverznom i spornom porukom da imigracija, posebno iz muslimanskih zemalja, sa sobom nosi mizoginističke kulture koje prete slobodi žena u Evropi – od mamljenja žena u kratkim suknjama do seksualnog napada, te da su imigranti jedini počinioci seksualnog nasilja. Ženama se šalje poruka da je njihova sigurnost ugrožena. Kako je Le Penova rekla: „Bojim se da migrantska kriza označava početak kraja ženskih prava”.
Ovaj strah koji Le Penova spominje nije ograničen na Francusku. U novogodišnjoj noći 2015. godine, serija seksualnih napada u Kelnu i Hamburgu pripisana je imigrantima bez značajnih dokaza koji podržavaju ovu tvrdnju. To je dalo municiju krajnjoj desnici da tvrdi da su imigranti fizička prijetnja, iako su vladine studije otkrile da većinu napada na nemačke žene – uključujući nasilje u porodici – počine nemački muškarci.
Ipak, nisu zvanični podaci već ubedljivost naracije ono što oblikuje javno mjenje, tako da desničari iskorišćavaju strah da će imigranti biti seksualni predatori, a istovremeno sebe označavaju kao branitelje ženskih prava šalju zapaljivu poruku koja podstiče na regrutovanje mladih belkinja u svoje redove.
„Verujem da smo jedina stranka u Nemačkoj koja se zaista bori za prava žena, jer ističemo da smo u opasnosti da izgubimo slobode i prava žena za koje smo se borili vekovima”, rekla je tada poslanica AfD-a Nikol Host.
Liderke poput Le Penove igraju dvostruku igru. Odbacuju pojam „feminizam” jer ga vide kao instrument levice i odustaju od pitanja jednakosti kao što su rodne kvote u politici. Ipak, one kooptiraju pojam „ženskih prava” kada to odgovara, uglavnom kao izgovor da napadnu ono što tvrde da je masovna imigracija socijalno konzervativnih muškaraca. Svaka žena mora biti zaštićena u svom pravu „da nosi kratke pantalone ili minicu”, tvrdi Le Pen.
Desničarke u Srbiji
Desničarke u Srbiji čvrsto stoje na temeljima nacionalnog populizma više od 30 godina. U fokusu im je „jedinstvo nacije” i u tome se oslanjaju na srpsku srednjevekovnu kulturu i narodnu tradiciju.
One se deklarativno zalažu za prava žena, ali ciljevi njihove politike govore drugačije jer osporavaju osnovne feminističke tekovine. One govore o „privilegijama”, a ne pravima žena i te privilegije se odnose isključivo na žene majke.
–One često izlaze sa veoma jednostavnim parolama koje plene, naročito mlade ljude. Kao što je na primer – i umna žena i majka, koja na prvi pogled može izgledati potpuno prihvatljivo. Međutim kada se analizira ta parola unutar šireg konteksta njihove politike, onda je veoma jasno da se one ne zalažu za unapređenje položaja žena, da je za njih jasno određena uloga žene u društvu i to je pre svega uloga majke koja je u funkciji obnove nacije – rekla je Izabela Kisić, scenaristkinja dokumentarnog filma „Šta hoće žene na desnici?”.
Posle nedavnih parlamentarnih izbora, u Skupštinu Srbije će po prvi put ući poslanici ekstremno desničarske stranke Zavetnici čije je ime odabrano, kako je navedeno na njihovom sajtu, po uzoru na „istorijsko iskustvo u kojem središnju tačku zauzima kosovski zavet”.
Njihova predsednica, koja je bila i predsednička kandidatkinja, politološkinja Milica Đurđević Stamenkovski, poznata kao Milica „Zavetnica” biće prva žena koja kao predsednica jedne desničarske stranke ulazi u srpski parlament.
Kroz predsedničku kampanju koju je vodila, saznali smo za šta se Milica zalaže: nema predaje Kosova, nema ulaska u NATO, nema sankcija Rusiji i nema saradnje s onima koji tvrde da u Srebrenici dogodio genocid, a takođe smatra da borba protiv istopolnih zajednica nije izgubljena.
A šta misli o feminizmu? Oduševljena jednom besedom pokojnog mitropolita Amfilohija, izjavila je:
– Beseda mitropolita o braku je poziv na ljubav i očuvanje stuba porodičnog života. Žrtva na koju poziva je tolerancija, poštovanje i razumevanje. Ali sigurno će se i ovoga puta kao razjarene ose javiti nekakve feministkinje i „borkinje” da napadnu mitropolita. Njihova ideologija je destruktivna i one niti žele, niti su stanju da shvate suštinu njegovih reči. Ne može osa razumeti mudrost pčele”.
Kada bude sela u skupštinsku klupu, nadajmo se da će se setiti da su je tu dovele feminističke tekovine.