Kada je delić sadržajnog, a ipak nekvalitetnog i političkim direktivama oblikovanog lokalnog medijskog prostora zauzela vest o najnovijim nazivima dve ulice i jednog trga u Pančevu, otvorila se, bar za one svojom glavom misleće subjekte i komentatore sumorne društvene zbilje, svojevrsna varoška Pandorina kutija. Julskom odlukom Komisije za podizanje spomenika i određivanje naziva ulica i trgova Skupštine grada Pančeva, koju inače predvodi Nemanja Rotar, poznato lice naše političke scene, u prošlost će otići Mučenička i Ulica Matije Gupca, kao i vojlovički Trg Vojvođanskih brigada. Na njihovo mesto ne dolazi niko sporan, naprotiv, oba su imena u svakom smislu prihvatljiva, a niti istorijskom događaju po kome će glavni trg u Vojlovici poneti ime ne može se poreći važnost za živalj ovog naselja. Problem je u tome što su odlazeći nazivi u simboličkom i vrednosnom smislu veoma važni za društvo koje se pretenduje nazvati građanskim, te se njihovim dovođenjem u pitanje i izmeštanjem iz pančevačkog gradskog prostora čini veliki i opasan promašaj.
Muka sa Mučeničkom ulicom i sećanjima na događaj po kome ova dugogodišnja stanovnica starog gradskog jezgra nosi ime, bilo je i pre. Do bure negodovanja među građanstvom došlo je tako i u leto ne tako davne 2015. godine kada je zbog izgradnje još uvek nepostojećeg poslovno-stambenog kompleksa „Panuka”, spomenik streljanim Borčanima u Prvom svetskom ratu šetan po poljanici kraj kultnog kafića „Voz” na koju puca pogled sa prozora i terasa u Mučeničkoj. Uposlenici Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Pančevu koji su aminovali ovu nečasnu demonstraciju nepoštovanja prema nedužnim žrtvama rata, tada su se vadili na odluku Pokrajinskog sekretarijata za kulturu iz 2007. godine i dozvolu iz 2013. koje su čitavu ujdurmu ozakonile. Rekoše tada čelnici Zavoda novinarima „Blica” bez ikakvog srama da tzv. spomenička svojstva ovog znamenja neće biti narušena i da će ovako maknut nekoliko desetaka metara od prvobitne lokacije čak biti vidljiviji.
Beogradski dnevni list „Blic” o pančevačkoj sramoti
Niko ih, nažalost, nije pitao može li se taj akt smatrati nastavkom u Srbiji široko rasprostranjene ogavne prakse udovoljavanja države privatnim licima i investitorima, pa i po cenu gaženja po sopstvenoj kulturi sećanja. Narod je i to progutao bez mnogo uzrujavanja i kratkotrajna prašina ubrzo se slegla. Godina je 2017, mesec septembar, od „Panuke” još uvek nema ništa, ali na poljani u Mučeničkoj i dalje zubu vremena prkosi spomenik streljanim meštanima Borče, doduše, malo dalje od svoje prvobitne lokacije na koju je postavljen davne 1920. godine.
Nije li Miladin Popović, uspešni sportista i ugledni ugostitelj pančevački, mogao da dobije neku drugu ulicu? Otkad smo postali toliko gadljivi sopstvene istorije? Danas izgleda nije fensi živeti u Mučeničkoj ulici, nazvanoj po nedužno stradalim civilima, ali je istovremeno neviđeno trendi da imena vojskovođa Prvog svetskog rata budu okačena na uličnim tablama u najstrožijem centru Pančeva. Spomenici privatnicima i investitorima koji su zaposeli neke od prvoklasnih placeva u najskupljoj građevinskoj zoni i tu ostavili nedovršene projekte su nedodirljivi, oni ne mogu da budu pomereni ili ne daj bože srušeni ni na osnovu carskog dekreta.
Uskoro Miladina Popovića 6
Matija Gubec je sa table s imenom jedne od ulica na Margiti, pa i iz pančevačke kolektivne memorije, izbačen na 444. godišnjicu od njegovog pogubljenja. O hrabrosti Gupca, vođe slavne Hrvatsko-slovenačke seljačke bune, govori i živo narodno predanje, dok je u umetnosti prikazan kroz slikarstvo, vajarstvo, a o njegovom liku i delu Aca Binički snimio je davne 1919. igrani film. Buna nezadovoljnog puka, obespravljenih podanika gramzivih gazda, težaka i slabo plaćenih radnika. Kome to danas treba? Pa davno smo mi kolektivno zaronili u med i mleko kapitalizma, svi smo slobodni i živimo u blagostanju. Investitori hrle u zemlju i otvaraju fabrička postrojenja, posla nikad više, a standard samo raste. Držanje imena kojekakvih pradavnih narodnih bundžija po zgradama samo remeti povoljnu ekonomsku klimu, nepotrebno kvari idilu u kojoj se nalazimo gotovo 30 godina. Možda baš prethodni redovi nalikuju tekstu obrazloženja odluke Nemanje Rotara i njegovih kolega iz Komisije za podizanje spomenika i određivanje naziva ulica i trgova, kojom je borac za pravdu i jednakost iz 16. veka počišćen s pančevačkih uličnih tabli? Šta bi drugo moglo biti zamereno Matiji Gupcu? Etničko poreklo sigurno ne! Široko je poznato da su našoj vladajućoj garnituri strani bilo kakvi oblici ksenofobije i izliva ničim izazvane nacionalne netrpeljivosti. „Siroti krivci” naziv je jednog od književnih dela proslavljenog pančevačkog pisca Dragutina Ilkića Birte, čoveka koji će zauzeti Gupčevo mesto na margićanskim kućama. Sintagmom iskorišćenomza naslov Birtine knjige može biti obuhvaćen i Čabraja i Gubec, kao i ostali nedužni, a slavni likovi iz prošlosti koje su glavešine Pančeva ni ne trepnuvši okom izbrisali iz lokalnog sećanja.
Septembra 2015. godine u Rimu se desilo nešto nesvakidašnje. U blizini Koloseuma svečano je otvoren Trg Martina Lutera. Ovom istorijskom događaju prisustvovali su predstavnici najbrojnije hrišćanske crkve u svetu, rimokatoličke, i to zajedno sa svojom braćom i sestrama iz brojnih protestantskih zajednica. Ovim su praktično nastavljene i na još viši nivo podignute krajnje pozitivne ekumenističke tendencije u najmnogoljudnijoj svetskoj religiji. U samom srcu katoličanstva odata je počast njegovom najpoznatijem kritičaru, zaslužnom za velike turbulencije i sukobe unutar ove velike grane hrišćanstva. Tim činom je ujedno počeo uvod u proslavu 500. godišnjice reformacije, na čijoj je glavnoj manifestaciji u Švedskoj oktobra ove godine i papa Franja najavio svoje prisustvo.
Luterova oaza u središtu katoličanstva
Brojne su protestantske bogomolje u našem gradu – postoje po dve reformatske i evangelističke crkve, ali i baptistička, pentekostalna, adventistička, nazarenska i mnoge druge. Slovaci luteranske vere i Mađari kalvinisti koji naseljavaju Vojlovicu s pravom su poželeli da u ovoj jubilarnoj godini i pančevački protestanti dobiju neko znamenje u čast Martina Lutera i pokreta koji je predvodio. Ipak, čini se da zahtev da vojlovički Trg 12. Vojvođanske udarne brigade ponese naziv Park reformacije nije korektan. Činjenica je da se na prostoru čije će ime biti promenjeno nalaze dva protestantska hrama i da su njihovi vernici starosedeoci Vojlovice koji zaslužuju svako poštovanje i uvažavanje. Međutim, postoji i druga strana medalje. Oktobra 1944. godine na tom je mestu oformljena jedna od najslavnijih antifašističkih jedinica u Vojvodini.
I poslednje uspomene na antifašizam sve više blede
Brojala je 2500 boraca iz celog Banata, a i šire. Njeni pripadnici su između ostalih bili i Vojlovčani, Pančevci, Starčevci, Brestovčani, Crepajci kao i žitelji većine ostalih mesta u okolini. Svi su oni rame uz rame prolivali krv za oslobođenje od fašističke okupacije na brojnim frontovima i u različitim bitkama –Batinskoj, Bolmanskoj, kod Čađavice. Zaslužuju li više ovi junaci, njihovi potomci, vrednosti za koje su se borili, od zapuštene kamene ploče u vojlovičkom parku, odakle je sve krenulo? Zar oni koji su odlučili da 12. Vojvođanska udarna brigada ne treba da ima svoj trg u Vojlovici nisu mogli da daju drugačiji predlog i o tome se dogovore s protestantskim crkvama? Izgleda kao da su jedva dočekali uklanjanje još jedne uspomene na antifašistički pokret u Pančevu. Ko zna, možda do 6. oktobra, dana kada je Pančevo oslobođeno u Drugom svetskom ratu, naša prestručna i premudra Komisija preimenuje ulicu nazvanu u čast tog događaja u 8. novembra i tako nam dodatno skrati pamćenje prekrajajući istoriju na koju bi trebalo da smo ponosni.
Autor fotografija: Dalibor Mergel