Prethodni nastavak feljtona možete pročitati ovde
Naplata fiksnog dela cene grejanja kada se, usled obustave ili isključenja, usluga ne pruža i izdavanje računa na ime potraživanja za nepruženu uslugu u suprotnosti je sa odredbama dva sistemska i dva sektorska zakona koje je donela Republika Srbija: sa članom 91 stav 1 Zakona o zaštiti potrošača, članovima 15 i 122 Zakona o obligacionim odnosima, članom 19 Zakona o komunalnim delatnostima i članom 359 Zakona o energetici.
U Pančevu, naplata fiksnog dela cene grejanja kada se, usled obustave ili isključenja, usluga ne pruža i izdavanje računa na ime potraživanja za nepruženu uslugu u suprotnosti je sa članovima 53, 54, 55 i 56 Odluke Skupštine Grada Pančeva o uslovima i načinu snabdevanju kupaca toplotnom energijom, bez obzira na to što tu naplatu omogućavaju sa njima neusklađeni članovi 67 i 87 Odluke koji su jasno protivzakoniti (član 87 je i potencijalno protivustavan).
Postavljanje neispunjivih ili teško ispunjivih uslova za prestanak ugovora, tj. za otkaz ugovora o pružanju usluge daljinskog grejanja u suprotnosti je sa članom 358 Zakona o obligacionim odnosima.
Ako se prestanak ugovora tretira kao raskid, postavljanje neispunjivih ili teško ispunjivih uslova za raskid u suprotnosti je sa članom 89 Zakona o zaštiti potrošača.
Indirektno grejanje kroz zidove, podove i plafone ne postoji kao pojam ni u jednom zakonu, a njegovo eksplicitno ili implicitno ustanovljavanje kroz opšte ili interne akte pružalaca usluga daljinskog grejanja i njegov tretman kao izvora bilo kakve obaveze za potrošača nije u skladu sa članom 13 stav 5 Zakona o komunalnim delatnostima, jer je takva obaveza i vanugovorna i protivzakonita. Kad se tehnički uslovi za isključenje odnose na sprečavanje indirektnog grejanja (obaveza izolovanja zidova, podova, plafona) i kad se troškovi tog sprečavanja prevaljuju na potrošača koji hoće da se isključi sa daljinskog grejanja i otkaže ugovor sa pružaocem usluge, onda takav uslov predstavlja tešku vanugovornu prepreku za otkaz ugovora i podvodi se pod nasrtljivu poslovnu praksu (kao oblik nepoštene poslovne prakse) iz člana 22 stav 3 tačka 4 Zakona o zaštiti potrošača.
Nijedan zakon ne predviđa pojam isključenja sa sistema daljinskog grejanja, ne poznaje samim tim ni podelu na „privremeno” i „trajno isključenje”, naročito ne u smislu da se pod trajnim isključenjem smatra istovremeno isključenje svih stanara zgrade ili grupe zgrada sa priključkom na jednu podstanicu. Po zakonima ove zemlje postoji samo obustava usluge (član 86 Zakona o zaštiti potrošača, član 19 Zakona o komunalnim delatnostima) i postoji prestanak ugovora (član 361 Zakona o energetici). Pominjanjem reči „isključenje” izbegava sa priča o prestanku ugovora, koja toplanama kao monopolistima ne odgovara.
Ne postoji nikakva zakonska obaveza potrošača da uđe u ugovorni odnos sa pružaocem usluge daljinskog grejanja. Ne postoji nikakva zakonska obaveza potrošača da ostane u tom odnosu, i niko ga u tom odnosu ne može zadržati silom. Postoji samo obaveza da se takav odnos reguliše pojedinačnim pisanim ugovorom. Teret ove obaveze, predviđene članom 87 Zakona o zaštiti potrošača i članom 360 Zakona o energetici, stavljen je na pružaoca usluge, i on je po članu 429 Zakona o energetici prekršajno odgovoran ako u roku od dve godine od stupanja tog zakona na snagu nije svoju obavezu sproveo u delo.
Pošto su Zakon o zaštiti potrošača i Zakon o energetici doneti posle Zakona o komunalnim delatnostima, oni kao lex posteriori (a Zakon o zaštiti potrošača i kao sistemski zakon) derogiraju član 13 stav 6 Zakona o komunalnim delatnostima u delu koji se odnosi na pravo skupštine jedinice lokalne samouprave da svojom odlukom ne predvidi zaključenje pojedinačnih ugovora između vršilaca i korisnika komunalnih usluga. Time su automatski derogirane sve korespondirajuće odredbe odluka skupština jedinica lokalnih samouprava, što se odnosi i na član 33 stav 2 Odluke o uslovima i načinu snabdevanju kupaca toplotnom energijom na teritoriji Grada Pančeva, koji reguliše situaciju u kojoj „ugovor o prodaji toplotne energije nije sklopljen u pisanoj formi”, i predviđa da se tada smatra da je ugovorni odnos nastao „danom početka isporuke toplotne energije kupcu”. Dva zakona predviđaju da pisani ugovor mora biti sklopljen, a prema Zakonu o zaštiti potrošača, ugovorni odnos je posledica prihvaćene ponude koja, u slučaju usluga od opšteg ekonomskog interesa, proizvodi dejstvo od trenutka sklapanja pisanog ugovora. Ako pisani ugovor nije sklopljen – nema ni ugovornog odnosa, tj. ne može se smatrati da je on nastao početkom pružanja usluge. U tom smislu, ništav je i član 2 stav 2 pojedinačnog ugovora koji je JKP „Grejanje” iz Pančeva krajem 2016. godine poslalo potrošačima u tom gradu na potpisivanje. Na posletku, ako nema ugovornog odnosa, nema ni pružanja usluge, a ako nema pružanja usluge, nema ni prava „Grejanja” da potražuje nekakvu naknadu.
U sledećem nastavku, 11. februara: Zaključci u vezi sa sudskom zaštitom potrošača
Tekst je preuzet iz studije Jovana Ristića „NEVIDLJIVI ZAKON (neprimenjivanje propisa o zaštiti potrošača usluga od opšteg ekonomskog interesa pred sudovima u Beogradu i Pančevu)”, koju je oktobra 2020. godine objavilo Udruženje potrošača i bankarskih klijenata Efektiva, Beograd, uz podršku Centra za evropske politike, Naleda i European Western Balkans, kroz projekat „Pripremi se za učešće” koji finansira Delegacija Evropske unije u Srbiji.
Pančevo Si Ti će u narednim mesecima objavljivati delove knjige koji se odnose na nezakonit rad JKP „Grejanje” (naplata fiksnog dela cene grejanja isključenim potrošačima) i na praksu sudova u Pančevu po ovom pitanju. Oprema teksta redakcijska.
Jovan Ristić (1973, Beograd) je diplomirani pravnik, angažovan u udruženju potrošača Efektiva. Pravna specijalnost su mu usluge od opšteg ekonomskog interesa i izvršni postupak. Dugo je bio agencijski i istraživački novinar, i prevodio je sa engleskog jezika.