Organizacije koje se bave ženskim pravima i feministički pokreti su širom sveta prepoznati kao najvažniji činioci promena u postizanju rodne ravnopravnosti i borbe protiv rodno zasnovanog nasilja, a prepoznati su i kao ključni faktor u političkim i zakonodavnim procesima koji se bave rodnom ravnopravnošću. Istorijski, ženski pokret se borio za ukidanje restriktivnih pravila oblačenja, za dobijanje prava glasa za žene, za jednak pristup obrazovanju, bolje uslove rada, učešće žena u javnom i političkom životu, borbu protiv nasilja. Put feminizma oslanja se na okvir ljudskih prava da bi se obezbedila pravda, autonomija i ravnopravnost za žene, a kako se društvo menja i modernizuje, tako se menjaju i potrebe za društvenim promenama. U patrijarhalnim i tradicionalnim društvima koja karakteriše rodna diskriminacija i neravnomerna zastupljenost žena u političkom i društvenom životu, ženske organizacije i feministički pokreti mogu postati jedini prostor za borbu za rodnu ravnopravnost.
Poslednjih godina svedoci smo sužavanja prostora za delovanje organizacija civilnog društva, a ovaj negativan trend više pogađa ženske organizacije i feminističke pokrete. CIVICUS Monitor koji prati i ocenjuje stanje i prostor za delovanje građanskog društva je u oktobru 2019. godine ocenio Srbiju kao zemlju sa opstruiranim prostorom za delovanje civilnog društva. Oznaka „opstruiran” podrazumeva situaciju u kojoj država nameće različita zakonska ograničenja i birokratske restrikcije građanskom društvu, a javnim izjavama se umanjuje vrednost organizacija civilnog društva. Manifestaciju ovakvog pristupa vidimo i danas u procesu koji je pokrenula Uprava za sprečavanje pranja novca sa vanrednim prikupljanjem informacija o organizacijama koje se bave istraživačkim novinarstvom, zaštitom ljudskih prava, transparentnošću, razvojem demokratije i vladavine prava. Preko 260 organizacija i pojedinaca potpisalo je saopštenje u kojem se navodi da je svaka zakonita provera rada dobrodošla, ali da se potpisnici suprotstavljaju zloupotrebi institucija i procedura i pokušaju urušavanja vladavine prava u Srbiji.
U studiji koju je 2018. godine objavila organizacija Kvinna til Kvinna, više od 80% braniteljki ljudskih prava iz 32 zemlje navode da im se prostor za delovanje sužava, a kao najvažnije trendove za ovu pojavu prepoznaju strah vlade od političkih promena, povećan nacionalizam, uključujući i neprijateljstvo prema finansiranju iz inostranstva i konzervativne ideologije. Ženske organizacije generalno nisu dovoljno zastupljene u medijima, osim povodom obeležavanja Međunarodnog dana žena, tokom kampanje 16 dana aktivizma protiv nasilja prema ženama, a u pojedinim medijima je prisutna negativna slika o predstavnicama organizacija.
Značaj organizacija civilnog društva je posebno vidljiv u kriznim situacijama, kao što su, na primer, mere uvedene zbog pandemije virusa COVID-19. Tokom vanrednog stanja organizacije koje pružaju podršku ženama u situaciji nasilja objavile su kontakte i informacije o dostupnosti SOS podrške ženama sa iskustvom nasilja, mnogi SOS telefoni su bili dostupni 24 sata, kontakti organizacija i osoba koje pružaju podršku osobama sa invaliditetom, kao i telefonsko savetovalište za starije. Zahvaljujući njima, javnost je obaveštena o povećanom broju žena koje prijavljuju nasilje tokom karantina, o stanju u ustanovama socijalne zaštite, romskim neformalnim naseljima i prihvatilištima, a pored toga, mnoge organizacije su prikupljale pomoć za najugroženije. Organizacije koje pružaju direktnu podršku, najčešće imaju najbolji uvid u posledice restriktivnih mera na ekonomska i socijalna prava građana i građanki tokom COVID-19 epidemije.
Način izveštavanja medija, sa jedne strane može održavati rodne stereotipe, diskriminaciju žena i umanjivati razmere rodno zasnovanog nasilja. Sa druge strane, mediji mogu imati veoma pozitivnu ulogu, na primer, pojedini mediji aktivno učestvuju u kreiranju i usvajanju javnih politika koje doprinose prepoznavanju rodne ravnopravnosti u kontekstu medijske i informacione pismenosti. Saradnja medija i ženskih organizacija pozitivno utiče na promociju rodne ravnopravnosti, a samim tim i na stavove građana i građanki, ali je još važnije postavljanje pitanja i pokretanje važnih tema o lošem položaju žena u našem društvu kako bismo stvorili uslove za strukturalne promene u oblasti ravnopravnosti.
Biljana Janjić i Valentina Lepojević, FemPlatz
Autorka fotografije Žana Šišić
Tekst je nastao u okviru projekta „Medijska i informaciona pismenost i rodna ravnopravnost” koji realizuju FemPlatz i KomunikArt, a koji je podržan delom granta u okviru regionalnog projekta „Mediji za građane – građani za medije”.
Ovaj tekst je nastao uz finansijsku podršku Evropske unije. Njegov sadržaj je isključiva odgovornost udruženja građanki FemPlatz i ne odražava nužno stavove Evropske unije.