Dana 20. novembra 2017. godine navršava se 26 godina od zločina počinjenog na poljoprivrednom dobru „Ovčara” kod Vukovara, kada su pripadnici lokalne Teritorijalne odbrane (TO) i srpski dobrovoljci pod komandom Jugoslovenske narodne armije (JNA) ubili 265 hrvatskih civila i ratnih zarobljenika. Fond za humanitarno pravo (FHP) ovom prilikom podseća da suđenje za ovaj zločin pred domaćim pravosuđem nije pravnosnažno okončano ni posle više od 12 godina.
Agresija na Vukovar je trajala 86 dana, stradalo je između tri i pet hiljada ljudi, 90 odsto grada u potpunosti je razrušeno. Događaji koji su se desili pre 26 godina u potpunosti će izmeniti ovaj grad u istočnoj Hrvatskoj.U periodu od avgusta do novembra 1991. godine, na grad je palo dva miliona granata, nebo je uvek bilo crno, grad je izgledao kao Hirošima.
Posle zauzimanja Vukovara, 20. novembra 1991. godine pripadnici JNA iz vukovarske bolnice izveli su bolesnike, ranjenike, civile i pripadnike hrvatskih oružanih snaga i odveli ih u hangare na poljoprivrednom dobru Ovčara, udaljenom od Vukovara oko pet kilometara. Pripadnici TO Vukovara ,sastavljene od dobrovoljaca Srpske radikalne stranke zarobljene, civile, ranjenike su u prisustvu pripadnika Vojne policije JNA ponižavali, zlostavljali i premlaćivali. Pripadnici JNA po naređenju pukovnika Mileta Mrkšića povlače se se sa Ovčare, dok pripadnici TO Vukovara u toku noći između 20. i 21. novembra 1991. godine izvode zarobljene i u grupama ih odvode na lokaciju pripremljene masovne grobnice, gde ih streljaju. Uz ranjene pripadnike oružanih snaga među ubijenima bilo je civila, žene i dece. Prema podacima FHP jedna od ubijenih bila je Ružica Markobašić (32) koja je tada bila u poodmakloj trudnoći, Janja Podhorski (60), Dragutin Balog (17) i Igor Kačar (16).
Pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) za zločin na Ovčari pravosnažno su osuđeni pukovnik JNA Mile Mrkšić i major Veselin Šljivančanin. Uprkos činjenici da izvedeni dokazi pred Međunarodnim krivičnim sudom ukazaju na odogovornost više oficira i podoficira JNA za ove događaje, optuženi su samo direktni izvršioci zločina. Prema dostupnim podacima FHP-a, koji je prikupljao dokaze, istraživao zločine na Ovčari, pratio suđenja i zastupao porodice žrtava, suđenje pred domaćim pravosuđem počelo je 9. marta 2004. godine. Međunarodni krivični sud ustupio je obiman istražni materijal.
Presudom Apelacionog suda u Beogradu od 23. juna 2010. godine predmet je prvobitno pravosnažno okončan. Miroljub Vujović, Stanko Vujanović, Predrag Milojević, Đorđe Šošić, Miroslav Đanković i Saša Radak, osuđeni su na 20 godina zatvora, Milan Vojnović i Ivan Atanasijević na po 15 godina, Jovica Perić na 13 godina, Nada Kalaba na 11 godina, Milan Lančužanin na šest godina, Goran Mugoša i Predrag Dragović na po pet godina zatvora. Optužbi su oslobođeni Slobodan Katić, Predrag Madžarac i Vujo Zlatar.
Ustavni sud Srbije je12. decembra 2013. godine doneo odluku kojom je shodno svojoj ranijoj praksi usvojio ustavnu žalbu osuđenog Saše Radaka, da mu je povređeno pravo na pravično suđenje. Branioci osuđenih su Vrhovnom kasacionom sudu podneli zahtev za zaštitu zakonitosti, koji je Vrhovni kasacioni sud 19. juna 2014. godine usvojio i doneo presudu kojom je ukinuo pravosnažnu presudu, pa je predmet vraćen Apelacionom sudu na ponovno odlučivanje.
Apelacioni sud prekinuo je izdržavanje kazni i osuđene pustio da se brane sa slobode. Pretres pred ovim sudom počeo je tek 15. juna 2015. godine i do danas nije okončan.
Nevoljnost domaćeg pravosuđa da ovaj predmet konačno reši 25 godina nakon što je zločin počinjen primer je procesuiranja ratnih zločina u Srbiji. Porodice žrtava, kao i javnost i dalje ostaju uskaraćeni za odgovore o sudbini svojih najbližih i za odgovornost počinilaca ovog zločina.
Vukovar je danas, 26 godina posle, simbol rata, koji je Hrvatska od 1991-1995. vodila za nezavisnot od Jugoslavije. Grad je tokom tih sukoba pretrpeo najveće gubitke, kako u ljudskom tako i u materijalnom smislu.
U novembru 2011. godine na inicijativu NVO Građanska akcija Pančevo koloni sećanja pridružila se grupa od dvadesetak studenata iz Pančeva. Većina od tada prisutnih mladih ljudi našla se prvi put u Vukovaru. Tadašnji gradonačelnik Vukovara Željko Sabo, upriličio je prijem u Gradskoj kući i sa prisutnima podelio sećanja na rat.
Tom prilikom, obišli su sva mesta koja su tokom 1991. godine bila izložena razaranjima. Podrum vukovarske bolnice pretvoren je u muzej u kome su ispunjen bolničkim krevetima i belim figurama u ljudskoj veličini. Tu je izložena preostala medicinska oprema koju su koristili lekari koji su se starali o ranjenima, pre nego što su ih srpske snage odvele i streljale na Ovčari. Imena žrtava ispisana su na zidovima bolnice. U toku obilaska grada, na mnogim zgradama još uvek su vidljivi tragovi i ožiljci rata. Obilaskom grada, kao i Ovčare, mogla se zapravo videti sva priroda rata i ratnih razaranja. Jedan od studenata je rekao da bi smo trebali da se ugledamo na Nemce i njihov način izgradnje kulture sećanja. Bilo je ovo jedno veoma bolno i teško iskustvo, koje bi trebalo da vide svi njihovi vršnjaci i da se suoče se sa zločinima koje su počinili naši sunarodnici.
Činjenice da se u Srbiji organizuju promocije knjige Veselina Šljivančanina, optuženog za ubistvo, mučenje i nehumano postupanje prema hrvatskom i nesrpskom stanoviništvu, koje je nakon pada Vukovara 1991. godine potražilo sklonište u vukovarskoj bolnici, pravosnažnom presudom osuđenog na kaznu zatvora od 10 godina za pomaganje i podržavanje mučenja, zasigurno neće dovesti do pomirenja sa našim susedima. Tokom ratovanja na ex-Yu prostorima pogaženi su mnogi moralni i civlizacijski principi. Prihvatanjem neugodne istine, držanjem ove teme otvorene prema javnosti, kao i priznavanjem činjenica zločina počinjenih u naše ime, prekinemo dominatno nametanje politike zaborava.
