Dana 31. maja 1992. godine srpske vlasti u Prijedoru naredile su stanovnicima nesrpske nacionalnosti da svoje kuće obeleže belom tkaninom, i da pri izlasku iz kuće oko ruke stave belu traku. Ovo je bio početak kampanje progona protiv nesrba, obeležene ubistvima, mučenjem, fizičkim nasiljem, silovanjem, seksualnim zlostavljanjem, konstantnim ponižavanjem i degradiranjem, uništavanjem verskih objekata i masovnim deportacijama. U ovom udruženom zločinačkom poduhvatu u samo tri meseca 1992. godine ubijena je većina od 3.176 evidentiranih, među kojima je 102 dece i 250 žena. Do kraja rata sa ovog područja proterano je preko 53.000 nesrba, od kojih je većina njih bila zatočena u nekom od prijedorskih logora. Ono što je važno isatći jeste da nikada nije tačno utvrđen tačan broj silovanih devojčica, žena i muškaraca.U ovom surovom i monstruoznom ratu u Bosni i Hercegovini deca nisu nosila puške i nisu znala šta je politika.
Svake godine tog istog dana se u Prijedoru, kao i širom Bosne i Hercegovine, Zapadnog Balkana i Evrope obeležava Dan belih traka. Ovaj dan posvećen je žrtvama progona, koje su za jedan broj sugrađana i predstavnika vlasti nevidljive, i čija se potreba za dostojanstvenim sećanjem na njihovo stradanje uporno ignoriše. Svakog 31. maja u Prijedoru, ali i u 50 gradova širom sveta građani i građanke se prisećaju ovog stravičnog zločina. Dan belih traka obeležen je i u Beogradu uličnom akcijom „Žena u crnom”, uz veliko obezbeđenje policije.
Sa ciljem da osvetli ratne događaje i aktere, kao i posleratne odnose između različitih etničkih zajednica u opštini Prijedor, Fond za humanitarno pravo je 4. juna prikazao film „Prijedor” koji događaje u ovom gradu prikazuje kroz prizmu činjenica koje je utvrdio Međunarodni krivični tribunal za bivšu Jugoslaviju. Nakon projekcije, posetioci ovog događaja imali su priliku da razgovaraju sa Edinom Ramulićem i Nikolom Kuridžom, koji godinama istrajno grade pokidane veze između Bošnjaka i Srba u Prijedoru i ne mire se sa zvaničnom opštinskom politikom koja ne dozvoljava obeležavanje stradanja Bošnjaka. Bila je ovo prilika da se prisutni upoznaju sa životom i ratnim iskustvom Prijedorčana, te hrabrim inicijativama koje su usmerene na prevazilaženje teškog ratnog gnasleđa. Razgovor sa Edinom Ramulićem i Nikolom Kuridzom vodio je Nemanja Stjepanović iz Fonda za humanitarno pravo.
Edin Ramulić iz Fondacije za izgradnju kulture sećanja prisutne je podsetio da je Prijedor ušao u rat iz velike ekonomske krize, što je dovelo do stradanja Prijedorčana i stravičnih zločina počinjenih nad civilnim stanovništvom ubistivima i fizičkim nasiljem. U gradu punom besa i mržnje izvedeno je tada jedno od najtemeljnijih etničkih čišenja tokom ratova na prostoru bivše Jugoslavije. Teško je reći da postoji grad u kome je nivo nasilja bio toliko veliki. Svi objekti poput magacina i hala transformisani su u logore smrti kroz koje će proći ljudi koji su život okončali pod strašnom torturom. Oni koji su imali sreće da prežive suočeni su danas sa psihičkim i fizičkim posledicama. Zlokobni duh još uvek lebdi ovim gradom, a rat je nastavljen drugim sredstvima. U ovom gradu na vlasti su ljudi koji su učestvovali u progonu nesrpskog stanovništva. Pokušaj da se obeleže mesta stradanja svojih sunarodnika, među kojima je i 102 dece uzrasta od tri meseca do 17 godina, i pored peticije koju je potpisalo preko 30.000 ljudi, ni do danas nije moguće, čime je zapravo sećanje na žrtve Prijedora zabranjeno.
Dokle seže prijedorski paradoks najočitije pokazuje sledeći primer. Na spomeniku srpskim vojnicima i policajcima „Kameni cvijet”, podignutom na parceli koja je nekada pripadala prijedorskom srednjoškolskom centru, uklesano je ime Miroslava Paraša, pokojnog komandanta interventnog voda prijedorske policije, jedinice koja je 21. avgusta 1993. godine na Korićanskim stijenama na planini Vlašić hladnokrvno streljala oko 200 bošnjačkih civila, prethodno izvedenih iz logora Trnopolje. Svedoci su Paraša identifikovali kao jednog od prisutnih policajaca za vreme streljanja. Među žrtvama tog ubistva je i Elvir Kararić, tada 16-godišnjak, jedan od stotinu ubijene prijedorske dece, na koga je u tom gradu sećanje zabranjeno. Elvir je do rata pohađao srednjoškolski centar u čijem se nekadašnjem dvorištu nalazi spomenik ljudima koji su ga postrojili na ivicu litice i pucali mu u leđa. Hodao je gradom u kojem je danas njegovim i drugim roditeljima zabranjeno da svojoj deci postave spomen-obeležje („Brisanje sećanja na ubijenu decu Prijedora”, Peščanik, N. Stjepanović, FHP).
Podrška inicijativi za podizanje spomenika dolazi tek od nekoliko nevladinih organizacija, među kojima je Centar za mlade „Kvart”. Edim Ramulić i Nikola Kuridža godinama zajedno istrajno grade sve pokidane veze između Srba i Bošnjaka. Ono što je Nikola posebno istakao jeste da je komunikacija između ove dve strane i dalje distancirana, ali da je komunikacija iza zatvorenih vrata solidna. Bošnjaci su u toj komunikaciji spremni da prigrle svakog ko im pruži ruku. Centar za mlade „Kvart” iz Prijedora godinama se zalaže za suočavanje s prošlošću i ratnim zločinima počinjenim nad Bošnjacima i Hrvatima kao i za obeležavanje Dana belih traka svakog 31. maja u ovom gradu. Ova organizacija se zalaže za podizanje spomenika ubijenoj deci Prijedora. On je uveren da je kroz izgradnju spomenika svim žrtvama, moguće graditi budućnost, a da bi decu trebalo na tim mestima učiti o besmislu rata i posledicama rata kako se više nikada ne bi ponovio.
Dejtonski sporazum ozvaničio je etničko čišćenje, grad je pripao Republici Srpskoj. Važno je istaći da je nakon rata u ovom gradu podignuto nekoliko spomenika. Na jednom od podignutih spomenika piše „Poginulim i nastradalim borcima odbrambeno- otadžbinskog rata 1990-1996. godine, Prijedor 21. 09. 2012. godine”. Sva obeležja postavljena su u blizini Upravne zgrade grada. Svaka do sada podneta inicijativa za podizanje spomenika ubijenim nesrpskim civilima sprečena je, uključujući i spomen-obeležje stradaloj prijedorskoj deci. Kupola, putujući spomenik „Prijedor 92” umetnice Anite Zečić iz Prijedora na Dan belih traka, 31. maja bio je postavljen i u Beogradu, na platou ispred Skupštine grada u organizaciji Fonda za humanitrano pravo. Cilj ove instalacije po rečima umetnice bio je da izazove makar malo osećanje straha kod svakog ko uđe u spomenik i spajanje svih veroispovesti, ne samo rečima nego i izgledom spomenika u obliku kupole.
Kupola, putujući spomenik „Prijedor 92” umetnice Anite Zečić u centru Beograda
Dok pokretači inicijative za podizanje spomenika i dalje čekaju odluku gradske Skupštine, gradonačelnik Prijedora Marko Pavić je izjavio da generalno nije protiv izgradnje obeležja, ali da o tome ipak odlučuje gradska Skupština. Na pitanje novinara DW zašto je inicijativa na čekanju, Pavić nije želeo da o tome govori. Kolumnista magazina „Buka”, Dragan Bursać kaže da je sramota da grad Prijedor još nema spomenik. Na sceni je, kaže, neka vrsta prećutnog zaborava zbog činjenice da ni neki od roditelja te dece više nisu živi. Grad Prijedor ćuti, oficijelni mediji u RS većinom ćute, tako da je to gotovo nevidljiv događaj, što upravo predstavlja jednu od najvećih sramota čelnih ljudi i grada Prijedora, ali i Republike Srpske. Odsustvo suočavanja s prošlošću i ćutanje o stravičnim zločinima, prepuštanje zaboravu ovakvih događaja ostaviće nas i dalje u krugu nasilja. Nakon Srebrenice koja predstavlja najstrašnije mesto stradanja Bošnjaka, Prijedor je drugi grad u kome je mržnja prema drugom i drugačijem proizvela najviše žrtava.
Zločini u Prijedoru su bili mnogo strašni. Možda bi izgradnja spomenika stradaloj deci Prijedora mogla napraviti zaokret ka priznavanju istine o počinjenim zločinima. U interesu istine i pravde, priča o Prijedoru ne sme ostati nedovršena priča. Pozivam vas da se naredne godine, 31. maja pridružimo obeležavanju Dana Bjelih traka, stavimo belu traku u znak sećanja na sve stradale o time odbranimo naše pravo na sećanje.
