Geografska oblast na istoku Srbije, uz granicu sa Rumunijom i Bugarskom, naziva se Timočka krajina. Nazvana je po Timoku, reci koja protiče ovim krajem od juga ka severu. Ova reka nastaje tako što se Svrljiški i Trgoviški Timok kod Knjaževca spajaju u Beli Timok, a ovaj se potom kod Zaječara spaja sa Crnim Timokom, i tako stvara Veliki Timok, čije je ušće u Dunav udaljeno desetak kilometara istočno od Negotina. Prema administrativnoj podeli, ovaj deo Srbije obuhvata Borski okrug (Grad Bor i opštine Kladovo, Majdanpek i Negotin) i Zaječarski okrug (Grad Zaječar i opštine Boljevac, Knjaževac i Sokobanja). Pored većinskih Srba ovde žive i Vlasi, nacionalna manjina poznata po živopisnom folkloru, paganskim običajima i magijskim ritualima.
Timočka krajina obiluje prirodnim, istorijskim, kulturnim, etnološkim i drugim osobenostima, zbog čega je veoma zanimljiva turistička destinacija. U prethodnim brojevima pisali smo o Đerdapu, Donjem Milanovcu, Lepenskom viru, Boru, Borskom jezeru i Brestovačkoj banji. Sada vas vodimo u zavičaj Stevana Stojanovića Mokranjca, Hajduk Veljka Petrovića i Nikole Pašića i predstavljamo znamenitosti Zaječara i Negotina.
Zaječar – središte Krajine
Sa oko 40.000 stanovnika Zaječar je najveći grad Timočke krajine, lociran u njenom centralnom delu, desetak kilometara od granice sa Bugarskom. Sedište je gradske samouprave i administrativni centar Zaječarskog okruga, u kome živi ukupno 120.000 ljudi. Do Zaječara se može stići iz više pravaca. Sa severa od Donjeg Milanovca, preko Bora ili od Kladova preko Negotina, sa juga od Niša preko Knjaževca i sa zapada od Paraćina preko Čestobrodice i Boljevca. Od Beograda je udaljen 250 kilometara ako se krene autoputem, pa se kod Paraćina skrene ka Zaječaru.
Na centralnom gradskom trgu nalazi se zgrada Narodnog muzeja sa bogatim istorijskim odeljenjem i odelenjem umetnosti. Tu ćete čuti da su ove krajeve nekada naseljavali Tribali, pa Mezi i Timahi, a da su ovde doseljene Slovene nazivali Timočani. U turskim pisanim izvorima Zaječar se prvi put pominje 1466. godine. O vremenu pod Turcima svedoči Radul Begov konak, jedinstven spomenik orijentalne kulture ovog kraja. Timočka krajina je dala veliki doprinos borbi protiv Turaka u Prvom srpskom ustanku. Proslavio ju je Karađorđev vojvoda Veljko Petrović (Hajduk Veljko). Na ovom terenu 1883. godine odvijala se Timočka buna, koju su Pašićevi radikali podigli protiv kralja Milana Obrenovića.
Zaječar je regionalni školski i kulturni centar Timočke krajine. Ovde je još 1836. godine osnovana gimnazija, koja važi za jednu od najstarijih u Srbiji. Pohađali su je Stevan Stojanović Mokranjac, Nikola Pašić, Zoran Radmilović i druge znamenite ličnosti ovog kraja. Od 1946. godine u Zaječaru postoji profesionalno pozorište, koje od 2018. deluje u okviru Centra za kulturu „Zoran Radmilović”. Među brojnim kulturnim i umetničkim manifestacijama koje organizuje ova ustanova posebno treba pomenuti Zaječarsku gitarijadu i Pozorišni festival „Dani Zorana Radmilovića”.
Rekreativcima preporučujemo da krenu u spomen park „Kraljevica”, omiljeno izletište Zaječaraca i mesto gde se održavaju razne manifestacije. Vernicima i ljubiteljima verskog turizma pruža se prilika da u Zaječaru obiđu Sabornu crkvu, a nedaleko od grada još dva verska hrama – Manastir svetih apostola Petra i Pavla u Grlištu i Manastir Suvodol posvećen Roždestvu Presvete Bogorodice u Selački.
Najpoznatija turistička atrakcija ovog kraja je arheološko nalazište Feliks Romulijana, koje je uvršteno u Uneskovu listu svetske kulturne baštine. Nalazi se kod Gamzigrada, desetak kilometara od Zaječara. Na površini od šest hektara, očuvani su ostaci grandioznog dvorskog kompleksa rimskog cara Gaja Valerija Maksimilijana Galerija iz 3. i 4. veka naše ere. Kompleks je bio opasan bedemom od 20 odbrambenih kula, a činili su ga carska palata, mali hram, veliki hram i terme. Objekti su bili bogato ukrašeni freskama i mozaicima. Gaj Valerije je kompleks posvetio svojoj majci i nazvao ga Romulijana po njenom imenu Romula. Lepi podni mozaici iz ove palate mogu se videti u zgradi zaječarskog muzeja.
U Gamzigradu, pored Crnog Timoka, nalazi se i poznato lečilište Gamzigradska banja. U ovom specijalizovanom i dobro opremljenom lečilištu termalnim vodama se uglavnom leče bolesti krvnih sudova. Prava oaza nedirnute prirode, u okviru banjskog kompleksa, nudi i odlične uslove za odmor i rekreaciju.
Mokranjčev Negotin
Blizu tromeđe Srbije, Rumunije i Bugarske, udaljen 72 kilometra od Bora, 54 od Kladova i 55 od Zaječara, u niziji između Dunava, Timoka i okolnih planina Miroč, Deli Jovan i Crni vrh, nalazi se grad Negotin. Ušće Timoka je na najnižoj nadmorskoj visini u Srbiji (samo 28 metara). Geografski položaj je doprineo da grad i njegova okolina imaju specifičnu mikroklimu, veoma topla leta i hladne zime. Negotin je opštinsko mesto, sedište lokalne samouprave koja pored grada obuhvata još 38 malih seoskih naselja. Grad ima 18.000, a cela opština 43.000 stanovnika.
U turskim knjigama Negotin se prvi put pominje u 16. veku kao seosko naselje sa 55 kuća. U 18. veku, u vreme kratkotrajne austro-ugarske vladavine, postaje važno vojno uporište. Predvođena Hajduk Veljkom Petrovićem, Negotinska krajina je dala veliki doprinos borbi protiv Turaka. U sastav Srbije ovaj kraj je definitivno ušao 1833. godine i od tada počinje njegov ubrzani razvoj. Danas je to uređen grad, sa posebno lepim centrom.
U Negotinu je 9. januara 1856. godine rođen čuveni srpski kompozitor, horovođa i muzički pedagog Stevan Stojanović Mokranjac. Nadimak je dobio po selu Mokranju, odakle potiče njegova porodica. Ovaj muzički velikan školovao se u Minhenu, Rimu i Lajpcigu, a potom bio dirigent Beogradskog pevačkog društva. Smatra se „ocem” i najznačajnijim romantičarskim kompozitorom srpske muzike. Najpoznatija dela su mu „Rukoveti”, spletovi pesama zasnovani na folklornim motivima. Promovisao je horsku muziku u zemlji i inostranstvu, a u Beogradu osnovao (prvu) „Srpsku muzičku školu”, koja je posle njegove smrti nazvana „Mokranjac”. Glavna ulica u Negotinu nosi njegovo ime, podignut mu je spomenik, a rodna kuća pretvorena u muzej. Od 1966, već 56 godina, njemu u čast grad priređuje znamenitu muzičku manifestaciju „Mokranjčevi dani”.
Mada je rođen u selu Lenovcu kod Zaječara, Negotinci doživljavaju Hajduk Veljka Petrovića kao svog legendarnog heroja. Nakon što je ubio dva Turčina koji su mu napastvovali sestru, Veljko se odmetnuo u hajduke i od tada bio ljuti protivnik Turaka. Prek i hrabar, u Prvom srpskom ustanku borio se najpre u četama Stanoja Glavaša i Dušana Vulićevića. Istakao se hrabrošću u boju kod Beograda i Varvarina. Karađorđe ga je 1811. postavio za vojvodu Negotinske nahije. Poginuo je 1813. godine braneći Negotin pred naletom turske vojske. Zauvek su upamćene njegove reči „Glavu dajem, Krajinu ne dajem”. U centru grada podignut mu je spomenik i otvoren muzej Hajduk Veljka.
Negotinska krajina zanimljiva je i za planinare i ljubitelje verskog i vinskog turizma. Četrdesetak kilometara od grada, kod sela Vratna, u kanjonu istoimene reke, nanizane su Vratanjske kapije, tri visoka i velika kamena luka, koji predstavljaju ostatke nekadašnje velike pećine. Ova tri prerasta – Mala, Velika i Suva kapija – spadaju u najveće i najlepše u Srbiji i Evropi i zato su veoma posećena mesta.
Okolina Negotina zanimljiva je i zbog tri manastira, koji predstavljaju nepokretna kulturna dobra velikog značaja. Kod sela Vratna, uz reku Vratnu, skriven između visokih stena, nalazi se istoimeni manastir posvećen Vaznesenju Gospodnjem. Četiri kilometara od Negotina, kraj puta za Zaječar, lociran je manastir Bukovo, posvećen svetom Nikolaju Čudotvorcu, A na šest kilometara od grada, u ataru sela Miloševa su ostaci nekadašnjeg manastira Koroglaš. Sva tri potiču iz 14. veka, a postoje različite legende o njihovim osnivačima.
Cela Timočka krajina, pa i Negotinska kao njen deo, važi za vinogradarski kraj. Ako ste već u Negotinu, ne propustite priliku da obiđete vinarije u Rajcu ili Rogljevu. Te čuvene rajačke i rogljevske pimnice udaljene su dvadesetak kilometara od Negotina. Pimnice ili pivnice su kamene poluukopane kuće, stare više od dvesta godina. Nisu zidane za stanovanje, već isključivo da u njima odleži i sazreva vino. U Rajcu postoji više od dve stotine ovakvih očuvanih pimnica, ali je mali broj aktivan. Ovde ima uslova za prijem gostiju, jer su neki podrumi pretvoreni u kafane. Vina su različitog kvaliteta, a cene relativno povoljne.
U subotu, 16. juna: Kroz Resavski kraj: Lepote zavičaja Stevana Sinđelića
