Do ovog odredišta stižemo kada sa autoputa E-75 skrenemo ka Prokuplju. Ulazimo u geografsku oblast Toplica i na teritoriju Topličkog upravnog okruga, koji obuhvata Grad Prokuplje i opštine Kuršumlija, Blace i Žitorađa. Od Niša do Prokuplja ima 33, a do Kuršumlije 70 kilometara.
Ko se uputi u ovaj kraj Srbije sa uverenjem „što južnije – to tužnije”, nakon boravka u Kuršumliji i njenoj okolini, vratiće se ubeđen da je to više predrasuda nego realna slika stanja. Mada spada u privredno nerazvijena područja, opština Kuršumlija je zanimljiva zbog prirodnih i drugih znamenitosti. Ova opština prostire se na jugoistočnim padinama Kopaonika i severozapadnim padinama Radan planine. Po površini je najveća u Topličkom okrugu, ali retko naseljena. Prema poslednjem popisu, cela opština ima oko 19.000 stanovnika. Više od dve trećine naseljeno je u gradu, dok preostali deo živi u devedesetak okolnih planinskih sela, što govori da su zbog procesa iseljavanja sela gotovo opustela.
Kuršumlija
Kuršumlija je jedan od retkih gradova koji se prostire na tri reke – Toplici, Kosanici i Banjskoj. U rimsko doba ovo naselje je nosilo naziv Ad Fines, srpski naziv mu je bio Bela Crkva, a za vreme Turaka dobilo je ime koje i sada nosi. Pre nekoliko godina pokrenuta je inicijativa da se turski naziv Kuršumlija zameni sa Toplička Bela Crkva.
U srednjem veku tu je bila prva prestonica Stefana Nemanje, u vreme dok je kao udeoni knez vladao Toplicom. Sredinom 12. veka on je ovde podigao dva manastira – Sveti Nikola Toplički i Presveta Bogorodica Toplička. Kada je u okviru autokefalne Srpske Arhiepiskopije Sveti Sava obrazovao nove episkopije, u manastiru Svetog Nikole bilo je sedište Topličke eparhije. Manastir su dograđivali veliki župan Stefan Prvovenčani i kralj Milutin. Kasnije je zapušten i porušen od Turaka. Godine 1948. počela je obnova manastirske crkve, koja je okončana 2003. godine, a u planu je rekonstrukcija celog manastirskog kompleksa.
Manastir Sveti Nikola Toplički nalazi se nedaleko od ušća rečice Banjske u Toplicu, na prelepom uzvišenju, vidikovcu sa koga se pruža lep pogled na celu Kuršumliju i njenu okolinu. Ova zadužbina Stefana Nemanje smatra se jednom od najznamenitijih pravoslavnih svetinja. Pod zaštitom je države kao spomenik kulture od izuzetnog značaja. Pohode je vernici ne samo iz Topličkog okruga, već i cele Srbije.
Okolina Kuršumlije bogata je termalnim lekovitim vodama, što pogoduje razvoju banjskog turizma i omogućava zapošljavanje ljudi. Poznate su tri banje – Lukovska, Prolom i Kuršumlijska. Prve dve su u sastavu preduzeća „Planinka” i posećuje ih veliki broj gostiju i turista, dok je Kuršumlijska, zbog nerešenih imovinsko-pravnih odnosa, godinama zatvorena i izložena propadanju. Nedavno je i ona postala vlasništvo „Planinke”, te se planira njena rekonstrukcija i ponovno otvaranje.
Lukovska banja
Lukovska banja udaljena je 35 kilometara severozapadno od Kuršumlije. Nalazi se na istočnim padinama Kopaonika, na nadmorskoj visini od 680 metara. Kroz banju protiče Lukovska reka. Geografski položaj, značajna nadmorska visina i atraktivno prirodno okruženje čine ovu banju privlačnim klimatskim lečilištem, pogodnim za odmor, rekreaciju i oporavak. Ima više termomineralnih izvora različite temperature. Mineralni sastav ovih voda blagotvoran je za kožne, reumatske i druge bolesti.
Postoje dokazi da su za lekovitost ovih voda znali još stari Rimljani. Tu je kupatilo koristio kralj Milutin, a i Turci su imali hamam. Danas je Lukovska banja uređena, ima hotelske, kao i privatne smeštajne kapacitete. Pored dva stara hotela („Jelak” i „Kopaonik”), privedena je kraju izgradnja novog luksuznog hotela sa četiri zvezdice („Bela Jela”), čime će se zadovoljili zahtevi sve većeg broja gostiju.
Zbog svog položaja, crkva Svetog Đorđa privlači posebnu pažnju banjskih gostiju. Nalazi se na kamenom visu (975 metara nadmorske visine), koji predstavlja vidikovac sa koga „puca” izvanredan pogled na banju. Po predanju, Sveti Sava je na tom mestu postavio krst i amanet da se baš tu sagradi crkva i ona je sagrađena 2002. godine. Postoje dve pešačke staze koje vode do nje – sa blažim usponom dugačka 1.900 metara i strmija u dužini od 900 metara. Obilazak ovog svetog hrama blagotvoran je ne samo duhovno, već doprinosi i fizičkoj rekreaciji.
Nemojte propustiti da posetite Etno krčmu „Lukovske kolibe” u najlepšem delu ovog banjskog mesta, na ušću Trebinjske u Lukovsku reku. Boravak na čistom vazduhu, u predivnom ambijentu, uz specijalitete narodne kuhinje ovog kraja, pružiće vam pravi užitak i nezaboravan doživljaj.
Prolom banja
Idući putem prema Prištini, 23 kilometara jugoistočno od Kuršumlije, u šumovitom predelu na obroncima planine Radan, nalazi se Prolom banja, koja obiluje lekovitim termalnim vodama (nadomak banje toči se i čuvena pijaća „Prolom voda”.) U smeštajnom i komunalnom smislu, ovo je jedno od naših najuređenijih banjskih lečilišta. Hotel „Radan” izgrađen je 1968. godine, a u međuvremenu je dva puta proširivan. Nikli su i brojni privatni apartmani za smeštaj gostiju. „Planinka” je izgradila moderan terapijski blok sa bazenom, pa banja sada raspolaže odgovarajućom opremom za dijagnostiku, terapiju i rekreaciju.
U Prolom banji se leče bolesti bubrega i mokraćnih puteva, bolesti kože, bolesti organa za varenje i reumatizam. U strukturi gostiju veliko je učešće onih koji zbog klimatskih uslova, predivne okolina i dobre hrane ovde dolaze radi odmora i rekreacije.
Uz blagoslov patrijarha Irineja, u Prolom banji je na prelepom mestu, vidikovcu preko puta hotela „Radan”, sagrađena crkva Preobraženja Gospodnjeg. Do nje se dolazi preko skladno dizajniranog lučnog mosta. Izgledom i lokacijom, ova svetinja predstavlja svojevrsnu atrakciju Prolom banje, pa je posećuju svi banjski gosti.
Đavolja varoš
Obilazak kuršumlijskog kraja treba zaokružiti posetom Đavoljoj varoši. Ovaj retki prirodni fenomen nalazi se na Radan planini, tridesetak kilometara južno od Kuršumlije. Reč je o skupu žućkastih kamenih stubova (kula) na čijim vrhovima su kamene kape tamne boje. Ima više od dve stotine ovakvih figura, nastalih dugotrajnim erozivnim procesom. Različite su veličine, visoke od dva do 15 metara, a široke od pola do tri metra.
Ulaz na lokalitet Đavolje varoši se naplaćuje. Od ulaza na do mesta gde se nalazi ovaj spomenik prirode treba pešačiti oko kilometar stazom koja vodi kroz šumovit predeo. Usput se prolazi pored okana nekadašnjih saskih rudnika, o čemu svedoči i oticanje crvenkaste tečnosti nastale spiranjem gvožđa. Drvene stepenice omogućavaju uspon do nekoliko vidikovaca sa kojih se najbolje može posmatrati ovaj spomenik prirode.
Uredbom Vlade Srbije Đavolja varoš je proglašena za prirodno dobro izuzetnog značaja i stavljena u prvu kategoriju zaštite. O njoj se stara preduzeće „Planinka” iz Kuršumlije. Zbog velikog interesovanja koje vlada za posetu ovom lokalitetu, i Kuršumlija i Republika treba da ulože dodatna sredstva za uređenje pristupne staze i stepeništa na samom lokalitetu.
Ako vas je obilazak Đavolje varoši zamorio, preporučujemo vam da u povratku svratite i predahnete u etno krčmi „Dva ambara”, koja se nalazi pored potočića sa već pomenutom žućkastom vodom. Sigurno će vam prijati njihovi domaći specijaliteti.
U subotu, 10. septembra: Na jugozapadu Srbije – Dolinom jorgovana
