Dela velikog slikara Stevana Aleksića u Pančevu

Iako je arhitekta Svetozar Ivačković prilikom projektovanja gornjevaroške crkve u Pančevu do detalja isplanirao njenu unutrašnjost, sa uređenjem enterijera se kasnilo čak 30 godina, usled nedostatka materijalnih sredstava.

Tokom 1906. godine, na poziv pančevačke Crkvene opštine u naš grad dolazi najpre Uroš Predić, koji ubrzo zatim preporučuje simbolistu i minhenskog đaka, slikaraStevana Aleksića za oslikavanje zidova Preobraženske crkve. Za navedeni posao se pored Stevana Aleksića iz Modoša, prijavio i poznati slikar i vajar, Paško Vučetić.

Glavni razlog zbog kojih je Crkvena opština prihvatila ponudu slikara Stevana Aleksića, pored niže cene i lepih reči koje je za njega imao Uroš Predić, bila je izjava Aleksića da će eventualne primedbe Uroša Predića rado prihvatati i usvajati.

Tako je u maju 1906. godine u naš grad došao veliki slikar, Stevan Aleksić, koji u Pančevu stvara svoje, po obimu najveće i veoma značajno delo, oslikavanjem kompletne unutrašnjošti Hrama Preobraženja Gospodnjeg.

Prvobitni dogovor bio je da Stevan Aleksić naslika slike na platnu, koje bi po završetku bile postavljene na zidove crkve. Međutim, Aleksić je uz podršku Uroša Predića molio Crkveni odbor da izradi slike u uljano-voštanoj boji, direktno na zidovima hrama, što su i odobrili.

Koristeći motive iz srpske istorije, Stevan Aleksić je u Pančevu ostavio neizbrisiv trag kroz više od 70 likova koji krase tavanicu crkve u Margiti, posebno ispoljavajući svoj dar kroz tri velike istorijske kompozicije, sa ogromnim brojem detalja: „Spaljivanje moštiju Svetog Save na Vračaru” (iznad hora, na ulazu u crkvu), „Krunisanje Stefana Prvovečanog” (južno) i „Čudotvorno vraćanje vida Stefanu Dečanskom”.

Po završetku skice slike „Spaljivanje moštiju Svetog Save”, Aleksić ju je izložio u Svetosavskom domu u Pančevu. Pored mnogih koji su došli da je vide, bio je tu i jedan austrijski konjički oficir. Kada ga je Aleksić pitao kako mu se dopada slika, on je odgovorio da je kompozicija vrlo lepa, ali da je pored sve lepote ipak našao jednu manu: „Vidite, majstore, taj Sinan Paša je bio najmoćniji čovek u turskoj carevini. Bio je veliki vezir, a turski veziri su jahali konje araplije,a na Vašoj slici, on jaše na lipicaneru. Eto, samo je to greška. Drugih grešaka nema”.

Aleksić mu je odgovorio da pošto nema drugih grešaka, neka to bude „jedina”.

Stevan Aleksić je, pažljivo birajući boje, oslikao i kupolu Hrama u kojoj se nalazi Isus Pantokrator, dok je između njenih prozora vešto postavio stojeće figure apostola, a u trompama jevanđeliste.

Iako ga je kritika osporavala i karakterisala njegove radove kao staromodne i banalne, ističući da slika provincijsku jednoličnost bez novih stremljenja koja su dolazila iz Evrope, nikako nisu mogli da ospore njegovo remek delo na zidovima Hrama Preobraženja Gospodnjeg. Naprotiv. Smatrali su da njegov veliki talenat dolazi do izražaja na svodima pančevačke crkve.

O radu ovog velikog slikara u Pančevu, Giga Stojnov je zapisao:

Kada je Aleksić radio u Pančevu, ja sam bio dečak i svako jutro sam išao na malu pijacu, u trgovinu kod „Dva Arapina”, da mu kupim flašu ruma. Jamajka ruma. Po Aleksićevoj oceni, ta trgovina je imala najbolji rum. Kada bi mu doneo rum, on bi gledao boju, pa mi je govorio: „Vidiš, to je pravi Jamajka rum. To se pravi na ostrvu Jamajka i po tom rumu je i ostrvo poznato”. Ja sam ga zvao i čika Jamajka, a on bi se slatko smejao. Eto, tako sam upoznao slavnog slikara. („Zapisi starog Pančevca”).

Po završetku radova, sredinom 1909. godine, Aleksić je pored zidova oslikao i 28 medaljona koje je besplatno uradio. Na insistiranje strarešine hrama Luke Popovića, slikari su napravili pisani raspored slika, odnosno katalog, kako potomci ne bi bili u nedoumici, jer zbog skučenog prostora nisu mogli da se potpišu na slikama.

Navedeni katalog se možda i čuva negde u arhivama Hrama, ali pošto je njegova biblioteka potpuno zatvorena i do nje je nemoguće dopreti, sve knjige i spisi na kojima su beležene stranice istorije u Pančevu, bukvalno su nabacane u malu, neuslovnu prostoriju,tako da možemo samo da nagađamo šta se sve tamo može naći, a još više da brinemo u kakvom ćemo stanju ostaviti blago Pančeva budućim pokolenjima.

Konzervatorsko-restauratoski radovi u Hramu Preobraženja Gospodnjeg izvođeni u nekoliko navrata, ali tavanice koje je oslikavao Aleksić nisu obnavljane, iako su ove godine navršile punih 110 godina.

Uprkos tome, privilegovani smo što imamo mogućnost da se poklonimo nestvarnim bojama, oblicima i majstoriji velikog slikara Stevana Aleksića u našem gradu.