Istorija pančevačke horske muzike

Nije poznato od kada seže istorija muzike u Pančevu. Iz sačuvanih izvora zaključuje se da su naši preci početkom 19. veka negovali kamernu muziku u sopstvenim domovima, pa je ostalo zabeleženo da je prota Arsenović osnovao muzički trio 1826. godine.

Razvoj vokalne muzike počeo je nešto kasnije. Prošlo je 180 godina od kako je 1838. godine osnovano Pančevačko srpsko crkveno pevačko društvo, najstarije pevačko društvo na ovim prostorima i kulturna i nacionalna ustanova od nemerljivog značaja. Zvaničan život ovog pevačkog društva počeo je 23. septembra 1864. godine, kada je Zemaljska uprava potvrdila društvena pravila. „A kome od nas nije poznato, da Pančevci imaju najbolju pevačku družinu u Srpstvu?…” zapisao je Sr. J. Stojković 1893. godine u putopisu „Na lepom srpskom Dunavu”. Iako je Stojković ovo delo pisao očigledno nadahnut snažnim romantičarskim osećanjima, beležimo ovu veoma pohvalnu ocenu tadašnjeg tajnika Društva Svetog Save u Beogradu kao tada važeće i verovatno široko rasprostranjeno mišljenje o dostignućima ovdašnjeg crkvenog hora. Srpsko crkveno pevačko društvo držalo je probe u zgradi SPCO, Svetosavskom domu i jedno vreme u zgradi srednjovaroške osnovne državne škole. Godine 1938. povodom 100-godišnjice postojanja, dr Mihovil Tomandl napisao je Spomenicu Srpskog crkvenog pevačkog društva, u kojoj je podrobno opisao čitavu dotadašnju istoriju ovog pevačkog zbora.

Naslovna strana Spomenice Srpskog crkvenog pevačkog društva dr Mihovila Tomandla

Tokom 19. veka ljubitelji muzike su više puta pokušavali da se okupe. Godine 1839. osnovano Muzičko društvo sa svrhom širenja muzičkog znanja, obrazovanja, ukusa i olakšavanja nastave u muzici radilo je do 1848. godine. Novi pokušaj osnivanja društva s istim nazivom i s istom svrhom, pod predsedništvom Petra Kranjčevića, zabeležen je 20. decembra 1853. godine, i to će društvo delovati do kraja 1858. godine. U isto vreme, 3. maja 1855. godine osniva se i Gradska muzička glazba. Potreba za negovanjem muzike, osnivanje muzičke škole i stalnog orkestra uticala je na to da Johan Paul fon Graf 1885. godine najviše doprinese obnavljanju rada muzičkog društva. Udruženju pančevačkih prijatelja muzike 9. avgusta iste godine potvrđeni su statuti.

I pančevački Nemci se sredinom 19. veka posvećuju negovanju vokalne muzike te osnivaju muški kvartet 1850. godine. Početkom šezdesetih godina na inicijativu Ferdinanda Gramberga, formirano je nemačko Pančevačko muško pevačko društvo s ciljem negovanja horskog pevanja i instrumentalne muzike. Tokom postojanja, od 1863. godine do kraja Drugog svetskog rata, ovo pevačko društvo dostiglo je zavidan umetnički nivo i spadalo među prestižna pevačka društva u gradu, kao i među vojvođanskim Nemcima. Društvo je imalo arhivu, pozorišnu knjižnicu, gardarobu, muzičke instrumente, i iznajmljene prostorije za probe.

Lice i naličle medaljona napravljenog povodom 25. godišnjice nemačkog Pančevačkog muškog pevačkog društva

Nakon raspuštanja Banatske vojne granice, 1872. godine, i priključivanja njene teritorije zemljama krune svetog Stefana, stvara se čitav niz mađarskih kulturnih ustanova, među kojima i Pančevačko mađarsko pevačko društvo, 1881. godine, ali se o njemu, nažalost, malo zna.

I pančevačka evangelička zajednica se u poslednjim decenijama 19. veka dovoljno uvećala da se i među njenim pripadnicima nađe dobrih pevača. Tokom 1883. godine izvršene su pripreme i sledeće godine registrovano je Pančevačko evangeličko crkveno pevačko društvo. Ono je vežbalo u dvorani Evangeličke crkvene opštine i kao i sva druga davalo priredbe i koncerte. Nakon Drugog svetskog rata rad ovog hora nije obnovljen, a crkvene orgulje, demontirane pre 70 godina, kada je crkvu privremeno koristila narodna vlast, još uvek nisu obnovljene.

U poslednjim decenijama 19. veka osnovano je još nekoliko pevačkih društava u našem gradu. Godine 1884. godine iz Srpskog crkvenog pevačkog društva izdvojili su se trgovci i trgovački pomoćnici i formirali novo pevačko društvo pod nazivom „Bratstvo”, sa namerom da unapređuju svetovno i duhovno pevanje. Ugarsko Ministarstvo unutrašnjih dela nije odobrilo statut zbog neprikladnog naziva, pa ova družina od 1886. godine nosi naziv Srpsko pevačko društvo „Venac”. Iako je često bila u nesporazumu sa Upravnim odborom „Venca”, Srpska pravoslavna crkvena opština je ustupila nekoliko svojih prostorija ovom društvu za vežbanje. Ubrzo po osnivanju muškog, u sastavu „Venca” nastupa i mešoviti hor. Godine 1904. okupio se tamburaški zbor, a od 10. decembra 1906. godine priređivanje diletantskih pozorišnih večeri u dvorani „Kod Trubača” postaje jedno od delatnosti društva. Na ovoj pozornici prikazan je originalan komad „Lepa Mara – slika iz života banatskih Srba” tadašnjeg društvenog horovođe Dušana Šambeka. Takođe, pri društvu „Venac” osnovan je odsek za telesno vežbanje, prethodnica sokolske organizacije. Aktivnosti „Venca” bile su obustavljene sve do kraja Prvog svetskog rata, kada je delatnost obnovljena, što se posle Drugog svetskog rata nije dogodilo.

U isto vreme još dva pevačka društva stupaju u život. Pančevački Jevreji utemeljuju svoje pevačko društvo s ciljem unapređivanja crkvenog pojanja 1886. godine i ono će postojati sve do početka Drugog svetskog rata. Iste godine formirano je i Pančevačko nemačko zanatlijsko pevačko društvo, koje se ponegde u izvorima naziva i Muško obrtničko nemačko pevačko društvo.

Po ugledu na Nemce, i Srbi zanatlije ustanovljavaju svoj pevački zbor. Srpska zanatlijska dobrotvorna i prosvetna zadruga, osnovana 19. jula 1893. godine, imala je pevačko društvo koje je probalo u Višoj devojačkoj školi, sve do 1. januara 1910. godine, kada su zanatlije dobile Zadružni dom, u današnjoj Ulici Svetozara Miletića 15. Osim hora, Zadruga je imala i orkestar, deklamatorsku (recitatorsku) i dramsku grupu.

Bogat muzički život Pančeva imao je za posledicu ne samo koncerte i vrhunske izvođače iz našeg grada ili gostujućih sa strane, već i negovanje kompozitorskog rada. Nova muzička dela nastajala su raznim prigodama, pa je, tako, na primer, Anton Hornung specijalno za jubilej stogodišnjice Streljačke družine komponovao koračnicu, koja je premijerno izvedena juna 1913. godine u dvorani „Trubač”. Streljački bal održan 20. avgusta iste godine, nakon završenog streljačkog takmičenja, počeo je izvođenjem ove koračnice.

Naslovna strana Hornungovog marša komponovanog povodom stogodišnjice Streljačke družine

Poslednje od pančevačkih pevačkih društava, Srpsko ratarsko pevačko društvo, osnovano je 26. februara 1928. godine. Imalo je prostorije negde u današnjoj Ulici Moše Pijade.

U vreme dok je u Pančevu živelo deset-dvadeset hiljada ljudi, postojalo je desetak horova, muzička društva, vojna i vatrogasna bleh muzika, tamburaški orkestri, a tridesetih godina 20. veka i džez kvintet Šabanotoku, o kome bi vredelo napisati poseban tekst. Sve je to uticalo na stvaranje muzičke kulture i tradicije, kao i na širenje muzičke pismenosti, stasavanje i usavršavanje horovođa, kompozitora, izvođača… i rafinirane publike. To je, u krajnjoj liniji, budilo duhove, stvaralo kreativnu atmosferu i urbani duh Pančeva. Danas, kada u gradu živi 70 hiljada duša, ne postoji praktično ni jedan akademski hor, jer je i „Jovan Bandur”, osnovan 1968. godine, u međuvremenu utihnuo…