S obzirom na to da je 30-ih godina 19. veka lovio ko je hteo i koliko, Miloš Obrenović je, dok je Kragujevac bio prestonica (1818-1841), doneo prvu uredbu kojom se zabranjuje lov na jelene, košute, srne i vidre. Knez Miloš je 1840. godine proširio zabranu lova na zečeve i divlje koze. Za vreme njegove druge vladavine, oko 1860. godine povećava se broj lovaca u gradovima jer lov postaje najpopularniji hobi tadašnje građanske klase obrenovićevske Srbije. Kako beleže tadašnji hroničari „ove grupe lovaca nisu organizovane prema gospodstvu, bogatstvu i profesiji, nego po lovačkoj strasti i ljubavi za prirodu i divljač”.
Povećan broj lovaca, doveo je do osnivanja prvih lovačkih organizacija a prvi lovački klub osnovan je 1887. godine u Kragujevcu pod nazivom „Lovački klub”. Klub osniva 15 kragujevačkoh lovaca a za njegovog prvog predsednika izabran je jedan od pionira lovstva tog doba Živojin Janićijević, profesor botanike i zoologije u Muškoj kragujevačkoj gimnaziji a potom i direktor Ženske kragujevačke gimnazije. U svojim „Pravilima” oni utvrđuju „da se udružuju radi očuvanja prirode i divljači, humanog izlovljavanja, da kažnjavaju prestupnike i da razvijaju druželjublje među lovcima i prijateljima prirode i lova”.
Novinar, publicista i književnik Sveta Madžarević (autor više značajnih monografija i istorija o lovstvu i lovačkom nasleđu Srbije) u svojoj knjizi „Istorija lovstva Kragujevca” donosi (za)belešku da su se u kragujevačkom „Lovačkom klubu” svih 15 lovaca osnivača zakleli i „dali časnu reč da nikada neće uloviti više divljači nego što Uprava odredi”, a svi kasniji, novi članovi Kluba takođe su davali časnu reč da će dosledno poštovati svaku odluku lovačke Uprave.
Lovačka slava prvi put proslavljena u Kragujevcu
Kragujevački klub osnovan je 9. septembra 1887. godine u kafani „Pariz”, a kralj Milan Obrenović, kao strastveni lovac, odmah po osnivanju, dodeljuje iz državne blagajne 80.000 dinara, u zlatu, za pomoć lovcima. Od tada, počinje formiranje lovačkih klubova u Nišu i Beogradu, kao i u drugim mestima kraljevine.
Ubrzo posle kragujevačkog, dve godine kasnije, 1889. godine osnovan je lovački klub u Beogradu koji je nekoliko godina potom prerastao u udruženje. Te iste, 1889. godine kragujevački „Lovački klub” već broji 26 članova koji se okupljaju u kafani „Pariz” u kojoj su i osnovali udruženje a njegovi članovi su profesori, advokati, hemičari, inžinjeri, radnici Vojno-tehničkog zavoda, knjižari, apotekari, pisari, trgovci, oficiri pa čak i jedan sreski načelnik u penziji – Živojin Stojanović.
Članovi kluba nastavljaju da „moralno obavezuju” svoje članove da štite lov, da za vreme parenja štede korisnu divljač i ne love je, uništavaju štetočine, prestupnike i lovokradice prijavljuju nadležnim vlastima, razvijaju lovačku družbenost i neprestavno razvijaju i unapređuju lovstvo.
Članovi kragujevačkog „Lovačkog kluba” u maju 1893. godine organizuju svečani lov koji se odvijao u ataru cerovačkom u mestu Sobovici (kod Kragujevca), a od te godine počinju da održavaju svoje redovne godišnje zborove, naravno u kafani „Pariz”.
Družina je već imala 62 člana i izdala je te godine nagrade za „ubijenih 14 kurjakova, 17 lisica, tri kopca, jednu buljinu, sedam vidri i tri jazavca”.
Međutim, ta 1893. godina je značajnija po tome što su tada kragujevački lovci dogovorili (na zboru održanom 9. septembra u kafani „Takovo”) da njihova slava bude Sveti Evstatije (Plakida), koga SPC proslavlja 3. oktobra po novom, a 20. septembra po starom kalendaru i kome se po predanju Hrist ukazao tokom lova na košute, a ova njihova incijativa prerasla je u slavu svih lovaca i njihovih udruženja na teritoriji Srbije.
Domaćin te prve lovačke slave u Kragujevcu bio je lovac Aleksa Mijalković, kragujevački poslanik u Narodnoj skupštini Kraljevine Srbije. Gostima se tog 3. oktobra 1893. godine na slavskom ručku prilom sečenja kolača i osvećenja koljiva obratio i predsednik i osnovač Lovačkog kluba Živojin Janićijević skrenuvši pažnu članstvu da su uzimanjem ovog sveca za svog zaštitnika obavezni moralno da još više poštuju „Uredbu o lovu”.
Kragujevčani inicirali osnivanje Lovačkog saveza
U narednoj deceniji, poslednjoj u 19. veku dolazi do osnovanja prvih lovačkih saveza. I tu su prednjačili kragujevački lovci. Na zajedničkom zboru lovaca održanom 13. oktobra 1896. godine, u selu Brzanu kod Lapova, koji je bio privatno lovište Milana Obrenovića, osnovan je Savez lovačkih udruženja Kraljevine Srbije i usvojena su Pravila Saveza.
Na inicijativu lovaca Kragujevca, Niša i Beograda, na ovom Zboru lovaca u Brzanu za predsednika Saveza lovačkih udruženja u Kraljevini Srbiji izabran je đeneral Ljubomir Lešjanin, ađutant Dvora, a za počasnog predsednika kralj Milan Obrenović.
Zboru u Brzanu prethodio je Lovački zemaljski zbor održan u Kragujevcu od 4. do 6. avguusta u kafani „Pariz” koji se smatra prvim organizovanim skupom i susretom lovaca iz svih mesta Kraljevine Srbije.
Te iste, 1896. godine Prvi Zakon o lovu izradio je kragujevački advokat Sava Janković i objavio ga je u tada pokrenutom časopisu „Lovac”. Predlog ovog Zakona upućen je Narodnoj skupštini koja ga je usvojila 16. jula 1898. godine, a potpisao ga je kralj Aleksandar Obrenović. Urađene su i prve jednobrazne lovačke karte kao i značka Saveza koja je stilizovana u kokardu i podeljena svim lovcima na teritoriji Srbije. Dozvolu za lov nije moglo da dobije lice mlađe od 18 godina kao ni osuđivana lica ili pod istragom, kao ni oni koji nisu izmirili svoje poreske obaveze za tu godinu. Takođe dozvolu, ondnosno „dopuštenje za lov” kako se onda zvala nisu mogli da dobiju ni čuvari državnih, opštinskih, seoskih i manastirskih šuma, pudari i polari, pogranični stražari, stalni šumski radnici jer se smatralo da to ne bi bilo fer jer su ljudi koji se bave ovim profesijama „upoznati sa staništima divljači”.
Zakonom je bilo utvrđeno vreme lovostaja, a jedino je lov bez ograničenja važio za šljuke, droplje, ždralove, divlje guske, labudove i sve barske ptice. Lovačke karte izdavali su policijski organi (važile su od 15. jula tekuće do 15. juna naredne godine) i kao danas morala se uvek nositi sa sobom tokom lova. Lovci Kragujevca čitavu 1899. i 1900. godinu posvećuju zaštiti lovišta u okolini Kragujevca a njihovo udruženje i dalje se smatra za najorganizovanije u Kraljevini.
Krajem 19. i poletkom 20. veka kragujevačko Lovačko udruženje ima već 212 redovnih članova (kao i tri počasna, tri pomažuća i četiri utemeljivača društva).
Spomen česma pokrovitelju kralju Milanu
Na lovačkom zboru održanom u Hotelu „Pariz” 19. maja 1900. godine kragujevački lovci se dogovaraju oko ispomoći siromašnih članova i donose odluke da u okolini Kragujevca podignu spomen česme. Nažalost, uskoro će jednu takvu podići svom zaštitniku.
Posle smrti kralja Milana Obrenovića, 29. januara 1901. godine, lovci Kragujevca, predvođeni Lukom Ivkovićem, okružnim inženjerom i potpredsednikom Kragujevačkog lovačkog udruženja, grade Spomen-česmu u Manastiru Divostin (kod Kragujevca), koju posvećuju kralju. Lik vladara (tada u egzilu i strastvenog lovca) u lovačkoj bluzi, izliva od dva pretopljena topa (zaplenjena prilikom oslobođenja Niša) tada kragujevački profesor i vajar Sima Roksandić.
Već 9. septembra 1901. godine, na dan kada je pre 14 godina, osnovan Kragujevački lovački klub, u prisustvu kralja Aleksandra Obrenovića, i topovske salve sa manastirskih zidina, otkriven je ovaj jedinstven i jedini lovački spomenik kralju Milanu Obrenoviću, koji su podigli lovci Kragujevca. Lovci Kragujevca i danas čuvaju ovu tradiciju i svake godine u Manatiru Divostin daju pomen kralju Milanu Obrenviću.
Kragujevački lovci dobili su svoj Lovački dom, svećano osveštan 30. septembra 1934. godine (na mestu današnjeg hotela), a svečanom činu prisustvovali su i izaslanik NJ. V. kralja Aleksandra (koji će biti ubijen samo 10 dana kasnije u Marselju) artiljerijski potpukovnik Božidar Obrenović i ban Dunavske banovine Dobrica Matković.
Od 1953. godine, Savezno lovačko udruženje u Kragujevcu, menja naziv u Lovačko društvo, odnosno Lovačko udruženje „Šumadija”. Prostorije ovog udruženja koje traje već punih 133 godine nalaze se u Deninom (vojvoda Nedeljko Stojković) konaku, jednoj od nastarijih kuća u Kragujevcu i autentičnom objektu iz vremena Miloševe prestonice. U objektu se nalazi i restoran koji se, naravno, zove „Lovac”.
Danas ovo Lovačko udruženje u već trećem veku svoga postojanja, sa preko 1.200 članova, u 11 sekcija, gazduje lovištem „Lepenica” u površini od 65.000 hektara, fazanerijom i velikim brojem lovno-tehničkih objekata. Organizator je brojnih skupova lovaca, gradskih i turističkih manifestacija, sabora i takmičenja.
Za kraj, zanimljivo je, po podacima iz „Istorije lovstva Kragujevca” Svete Madžarevića da je poslednji lov na kraguje, ptice po kojima je Kragujevac dobio ime održan 1900. godine u Stragarima (u okolini Kragujevca). U ovom kako je zapisano „hvatanju kraguja” su učestvovali lovci iz Šatornje, Stragara i Kragujevca. Nisu pucali na ptice već su ih hvatali kako piše „u vrljike” kako bi ih obučavali za lov, nastavljajući tako srednjovekovnu lovačku tradiciju sokolarenja koja seže još do Nemanjića i njihove vlastele.
Tekst je objavljen u okviru projekta „Naši gradovi u svemu prvi”, koji partnerski realizuju „Glas Šumadije” iz Kragujevca, UG „Omnibus” iz Pančeva i RTV Šabac. Projekat je podržalo Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije.
