Odvajkada je knjiga, u kakvom god obliku ona bila, imala poseban status u društvu, a biti pismen, čovek od pera, bila je stvar prestiža. Tragom sumerskih glinenih tablica do današnjeg digitalnog izdanja knjige čovečanstvo je prešlo ogroman put, a tok i suština civilizacijskog napretka od nastanka pisma i prvih pisanih spomenika predočeni su u retkoj i dragocenoj monografiji pod nazivom „Biblioteka kroz vreme”. Reč je o zborniku radova koji je priredila Gordana Stokić Simončić, a izdali su ga Gradska biblioteka Pančevo i Filološki fakultet u Beogradu. Publikacija je objavljena i predstavljena tokom ovogodišnjih Majskih dana knjige, povodom obeležavanja 15 godina postojanja „Čitališta”, kako bi upotpunila jubilej ovog časopisa za teoriju i praksu bibliotekarstva.
Dokaz zrelosti društva
„Biblioteka kroz vreme”, nastala svojevrsnim naučnim pregalaštvom jedanaest autora, pruža uvid u istoriju biblioteke kroz petnaest vekova, te time doprinosi negovanju kulture sećanja. Zapravo, ovo je priča o fenomenima pisma i knjige, njihovom uporednom razvitku, kao i tome na koji način su uslovili izgled i organizaciju biblioteka. Onima koji umeju da prepoznaju prave vrednosti biće jasno kakva riznica podataka se u sažetom obliku nalazi pred njima, a sve to napisano jednostavnim jezikom, pitko, pregledno, dokumentovano, ujednačeno, kompaktno, kao da je pisano jednom rukom, kao da iza ovog dela ne stoje onoliki saradnici „Čitališta”. Namera autorâ bila je da predstave različite kulture, okolnosti i pojedince koji su razvijali biblioteke, težeći napretku društvenih zajednica i očuvanju njihovog identiteta. Bilo da ova knjiga padne u šake običnom čitaocu, stručnom saradniku ili pak studentu bibliotekarstva – a konačno su studenti ove naučne oblasti dobili adekvatnu publikaciju koja se bavi istorijom biblioteka – svakako će se upoznati sa svim značajnijim promenama u kulturi, kao i nedavnim arheološkim otkrićima utkanim u građu, te će u jasnijem svetlu sagledati sadašnjost, ali i potencijalnu budućnost često zanemarivane profesije.
Elba – pokušaj rekonstrukcije biblioteke
Kako je Gordana Stokić Simončić navela u predgovoru, namera ove knjige jeste da uobliči priče o pojedinim bibliotekama, da ih sačuva od zaborava, ali i da „ukaže na uzročno-posledične veze među društvenim pojavama koje su u različitim epohama i kulturnim ambijentima podsticale ili sprečavale razvoj biblioteka, tj. na procese koji su vodili institucionalizaciji prikupljanja, čuvanja i organizovanja zabeleženog znanja i širenju mogućnosti za individualno i kolektivno napredovanje”. Ona daje jasne odgovore na pitanje čemu nas uči istorija biblioteka – od prvih pisanih spomenika, od slika na zidovima pećina do savremenih alfabeta. Knjiga se razvijala hiljadama godina, a čovek ju je oblikovao koristeći različite materijale. Iako se ne zna kada su biblioteke tačno nastale, stari zapisi potvrđuju njihovu veliku starinu. One su bile važan element komunikacionog procesa i individualnog i društvenog, ali i izraz i dokaz zrelosti jednog društva. Do prave revolucije u proizvodnji, izgledu i količini knjiga došlo je tokom XV veka, kako primećuje profesorka Stokić Simončić, što je uticalo na širenje pismenosti, porast broja čitalaca i veličinu knjižnih fondova u bibliotekama.
Od glinenih tablica do ere digitalnih knjiga
Pred poštovaocima knjige nalazi se monografija formalno podeljena u pet poglavlja, sa impozantnim zaključkom Željka Vučkovića. Mogu se pratiti naučna, književna i kulturna dostignuća starog sveta – od Bliskog istoka, koji se smatra kolevkom biblioteka, preko antičke Grčke i helenističkog razdoblja, koji su obeležile Aleksandrijska biblioteka i Biblioteka u Pergamu, otvorivši put za osnivanje svih tipova biblioteka. Sledi celina posvećena hrišćanskoj eri, sa osvrtom na biblioteke i izdavačku delatnost u starom Rimu, kao i na osnivanje hrišćanskih biblioteka od III do V veka – od jednostavnih parohijskih kolekcija, preko crkveno-opštinskih, pa do velikih naučnih biblioteka. Treće poglavlje odnosi se na Vizantijsko carstvo i, uprkos oskudnim podacima i nedostacima očuvanih izvora, pred znatiželjnicima se nižu priče o vladarskim fondovima, bibliotekama obrazovnih i naučnih ustanova, privatnim kolekcijama, ali i manastirskim bibliotekama. Ovo je period u kom se razvija ideja o stručnim poslovima bibliotekara, u žiži su obrazovani pojedinci i pisari, ali je činjenica da manastirske biblioteke nisu dostupne širem sloju stanovništva. Taj trend se nastavlja i u srednjem veku – vreme manastirske kulture i manastirskih biblioteka – sve do XIII i XIV veka, kada se Evropom širi narodna književnost preko nacionalnih jezika i javljaju se svetovne teme i potpisana autorska dela umesto dela anonimusa.
Aleksandrijska biblioteka
Ova knjiga skreće pažnju i na delatnost Manojla Hrisolare, na njegovu humanističku ulogu u XIV veku u Firenci i utemeljenje prve grčke biblioteke u Italiji. Humanizam i renesansa donose sveobuhvatan duhovni preporod, drugačiji odnos prema stvarnosti, a biblioteke kao mesta stecišta znanja imaju ključnu ulogu u razvitku čovekovog duha. Premda su i danas dragocene za kulturnu baštinu, renesansne biblioteke nisu bile javne u današnjem smislu te reči, što je proces koji će trajati sve do XIX veka.
Čitalac „Bibilioteke kroz vreme” susrešće se i sa dometima italijanskog humanizma u Ugarskoj i naporima Matije Korvina da stvori jedinstvenu privatnu biblioteku u ovom delu Evrope, dobro organizovanu, koja se za pojmove tog doba može smatrati multimedijalnom. Poslednje, peto poglavlje tiče se književne kulture Arapa, ali i Turaka u srednjem veku, gde je vek rukopisne knjige bio znatno duži nego kod ostalih naroda. Kultura Arapa razvijala se pod uticajem kultura Dalekog i Bliskog istoka, kao i Vizantije. Pored definisanih tipova biblioteka arapskog društva, s posebnim osvrtom na Kuću mudrosti, predstavljeni su i rad biblioteka i funkcija bibliotekara, pa i sam proces nastanka publikacija.
Knjiga je prolazila kroz različite tehničke, estetske i funkcionalne preobražaje, a pojava štamparstva sredinom XV veka zauvek je preokrenula istoriju biblioteka. Gutenbergov pronalazak dao je knjizi posebnu misiju, kao i bibliotekama – riznicama ljudskog duha, a čitava epoha od 600 godina ne naziva se bez razloga Gutenbergovom galaksijom, kako Željko Vučković primećuje, obrazlažući šta je sve štampa omogućila društvu i šta se zapravo desilo sa bibliotekama. Nove komunikacione tehnologije donose nove izazove, a kako će izgledati budućnost knjige i savremenih biblioteka svakako možemo naslutiti.
„Biblioteka kroz vreme – prilozi opštoj istoriji biblioteka do XVI veka” biće izložena na štandu pančevačkih izdavača u okviru 62. Sajma knjiga u Beogradu, a u petak, 27. oktobra ta publikacija biće predstavljena u sali „Ivo Andrić” od 11 sati. O značaju ovog izdanja Gradske biblioteke Pančevo i Filološkog fakulteta govoriće recenzentkinja prof. dr Desanka Stamatović i autorke radova dr Branka Dragosavac i prof. dr Gordana Stokić Simončić.
