Prva asocijacija u vezi s Pančevom je razvijena hemijska industrija i visok stepen aerozagađenja. To baca u drugi plan ono po čemu je ovaj grad zanimljiv i poseban. Pančevo je sa 80.000 stanovnika četvrti po veličini i jedan od najstarijih i najrazvijenijih gradova naše severne pokrajine. Ima zanimljivu istoriju i bogatu kulturnu tradiciju. Ko dođe u Pančevo, neka se provoza turističkim katamaranom po Tamišu do severnog dela grada i nazad do ušća u Dunav. Tokom jednosatne ture videće sa reke neke od spomenika kulture izuzetnog značaja i čuće zanimljivu priču o gradu, koji je od nekadašnje male austrougarske vojničke varoši na granici prema Turskoj izrastao u važan privredni i kulturni centar. Novi Sad, koji je u doba Austro-Ugarske bio kulturno središte Srba, s razlogom je stekao epitet „Srpska Atina”, a Pančevo koje je u tom smislu sve manje zaostajalo za Novim Sadom – postalo je „Srpska Sparta”.
U Pančevu gosti treba da obiđu hramove verskih zajednica – pravoslavni Uspenski (sa živopisom Konstantina Danila) i Preobraženski (sa živopisom Uroša Predića), katolički Karla Boromejskog, Evangelički i Reformatski. U predgrađu Pančeva nalazi se manastir Vojlovica, posvećen svetim arhangelima Mihailu i Gavrilu, koji je u 15. veku podigao despot Stefan Lazarević. Hram je zanimljiv i po tome što se nalazi u krugu Rafinerije nafte (!) i što su u njemu, pre deportacije u logor Dahau, bili zatočeni srpski patrijarh Gavrilo Dožić i vladika Nikolaj Velimirović.
Pančevo drži tri „balkanska rekorda”. Još 1722. godine ovde je počela sa radom najstarija pivara, koju je potom preuzela pančevačka porodica Vajfert. Posle privatizacije danas je pivara, nažalost, zatvorena, ali Pančevci i dalje organizuju „Dane Vajferta”, ljubomorno čuvajući svoju pivarsku tradiciju. U ovom gradu i danas izlazi, „Pančevac”, najstariji lokalni list na Balkanu, osnovan 1869. godine, u kome je 1871. objavljen prvi prevod Komunističkog manifesta na srpski jezik. Treći „rekorder” je Pančevačko srpsko crkveno pevačko društvo, osnovano 1838. godine, čiji su nekadašnji dirigenti bili Nikola Đurković, Dragomir Kranjčević, Kornelije Stanković, Davorin Jenko, Jovan Bandur i akademik Dimitrije Stefanović.
Pored ovih ličnosti iz sveta muzike, u Pančevu su rođeni, živeli i radili mnogi drugi znameniti ljudi. Jovan Jovanović Zmaj je ovde bio lekar i pokrenuo časopis „Žiža” (na pravoslavnom groblju počiva njegova supruga Ruža, kojoj je posvetio zbirku „Đulići uveoci”). U pančevačkoj gimnaziji, osnovanoj 1851, učili su Mihailo Pupin i Uroš Predić, a profesor im je bio pesnik i prota Vasa Živković. U toj školi profesor gimnastike, srpskog jezika i istorije bio je Miloš Crnjanski, dok je Isidora Sekulić predavala prirodne nauke i gimnastiku u Višoj devojačkoj školi. U Pančevu je rođen industrijalac i guverner Narodne banke Đorđe Vajfert, tu je završio osnovnu i srednju školu i sahranjen u porodičnoj grobnici. Od 1828. do 1866. godine ovde je živeo i bogatstvo stekao veliki srpski dobrotvor Ilija Milosavljević Kolarac. Pančevci po rođenju su etnolog Jovan Erdeljanović, pesnik Milan Ćurčin i slikari Milorad Bata Mihailović i Olja Ivanjicki. Miroslav Mika Antić je u Pančevu završio osnovnu i srednju školu i, kako je rekao dr Draško Ređep, „u biti rođen kao novinar i veliki pesnik”. Prve glumačke korake ovde je napravio velikan srpskog glumišta Nebojša Glogovac…
Zbog atraktivnih enterijera i eksterijera, Pančevo je postalo filmski grad. U starom gradskom jezgru i pejsažima Deliblatske peščare snimljeno je preko sto pedeset filmova i TV serija, među kojima Mama Lučija sa Sofijom Loren, Balkan ekspres, Boj na Kosovu, Ko to tamo peva, Čizmaši, Sveti Georgije ubiva aždahu i drugi. Filmadžijama je posebno zanimljiva zgrada nekadašnjeg Magistrata. U njoj se nalazi Narodni muzej, koji u svom bogatom fondu, pored ostalog, čuva prvu od tri verzije slike „Seoba Srba” Paje Jovanovića.
U južnom Banatu, na području koje delom pripada Gradu Pančevu, a pretežno opštinama Alibunar i Kovin, prostire se pravi prirodni fenomen, Deliblatska peščara, popularno nazvana „Evropska Sahara”. To je stanište raznovrsnog biljnog i životinjskog sveta, nekada stočarska oaza, a sada raj za lovce i pčelare, omiljeno izletište i vikend naselje Pančevaca i Beograđana. Ovaj lokalitet svakako treba obići. Sa puta za Vršac, kod sela Vladimirovac ili Banatski Karlovac, skreće se za izletište Devojački bunar, a iz Kovina, kod sela Deliblata, ka naselju Čardak. Ovo su u Deliblatskoj peščari dva omiljena izletišta za ljubitelje rekreacije i čistog vazduha.
Posle jednog sata vožnje magistralnim putem, iz Pančeva se stiže u Vršac. Ovaj grad sa 30.000 žitelja ima burnu prošlost i bogatu kulturnu tradiciju. Poznat je po živopisnoj okolini, grožđu i vinu. Lokacija u podnožju Vršačkog brega daje mu poseban šarm, a zanimljiva arhitektura i komunalno uređenje potvrđuju da je odoleo uticajima novog vremena i sačuvao stari lik lepe banatske varoši.
Bogatom ponudom Vršac će svakom gostu i putniku namerniku omogućiti ugodan i zanimljiv boravak. Nad gradom bdi Vršačka kula, tvrđava iz 15. veka, najomiljenije vršačko izletište, do koga vodi put kroz veliko vinogorje na padinama istoimenog brega. Prostor oko kule je vidikovac sa koga uzleću paraglajderi, a kao na dlanu uočava grad i njegova okolina.
U Vršcu je sedište Banatske pravoslavne eparhije i tu se nalazi barokni Vladičanski dvor, najlepša građevina ovog grada, kao i eparhijska Saborna crkva. Panoramom Vršca dominira neogotska rimokatolička Katedrala svetog Gerharda iz 1863.godine. Gradsko jezgro krase i druge prelepe građevine očuvanih fasada, koje imaju karakter spomenika kulture. Jedna od njih je zgrada Narodnog pozorišta „Sterija”, koje je osnovano još 1921, a ove godine je proslavilo 75 godina neprekidnog rada.
Vršac zovu „Sterijin grad”, jer je u njemu rođen veliki komediograf, pravnik i jedan od vodećih intelektualaca svoga vremena, Jovan Sterija Popović. Pored njega, poznati Vrščani su slikar Paja Jovanović, pesnik Vasko Popa, arhitekta Dragiša Brašovan, šahovski velemajstor Bora Kostić, narodni heroj Žarko Zrenjanin i glumica Rada Đuričin.
Na gradskom trgu nalazi se bista Vinka Lozića. On je simbol vršačkog vinogradarstva i tradicionalne veoma posećene turističko-privredne manifestacije „Dani berbe grožđa” („Grožđebal”), koja se u Vršcu održava septembra svake godine.
Kad ste već u Vršcu, posetite i ženski manastir Mesić, u desetak kilometara udaljenom istoimenom selu. To je jedan od najznačajnijih manastira u ovom delu Banata. Potiče iz 15. veka, a posvećen je Svetom Jovanu Krstitelju. Više puta je rušen i ponovo obnavljan, a sada je lepo uređen verski objekat.
Dvadeset kilometara južno od Vršca je Bela Crkva. Skrajnuta na jugoistoku Banata, ova višenacionalna sredina sa 17.000 stanovnika (od kojih oko 9.000 živi u sedištu opštine), tradicionalno je bila voćarsko-vinogradarsko područje. Poznata je i po Češkom selu, naselju sa četrdesetak stanovnika češke nacionalnosti. Danas je Bela Crkva zanimljiva zbog svojih jezera. U letnjem periodu, Glavno i Vračevgajsko jezero su omiljena kupališta za veliki broj gostiju. Obezbeđen je pristojan hotelski i apartmanski smeštaj i prostor za kampovanje, što gostima omogućava višednevni boravak.
Na kraju, u povratku sa ove zanimljive južnobanatske ture, obavezno se provozajte kroz Deliblatsku peščaru, putem koji vodi ka Kovinu i dalje ka Pančevu. Zadržite se u naselju Bavanište i posetite tamošnji Manastir Bavanište. Vredi videti ovaj pravoslavni hram posvećen rođenju Presvete Bogorodice. Smešten u stoletnoj šumi, da bude manje uočljiv Turcima, manastir je po predanju podignut u 16. veku, u periodu razvoja srpske despotovine.
