U Pančevu je pre 40 godina bilo preko 40.000 zaposlenih

Pre svega, treba istaći gotovo neverovatan podatak da je pre 40 godina svaki treći stanovnik opštine Pančevo bio u radnom odnosu (!). Prema zvaničnim podacima ondašnje Službe društvenog knjigovodstva (SDK), koji su saopšteni na sednici Skupštine opštine 26. septembra 1985. godine, u prvom polugodištu te godine bilo je ukupno 40.676 zaposlenih – 37.067 u privredi i 3.609 u neprivredi (zdravstvo, obrazovanje, kultura, fizička kultura, socijalna zaštita i dr.). Popisom iz 1981. utvrđeno je da je u našoj opštini živelo 123.790 stanovnika, pa poređenje tog broja s brojem zaposlenih pokazuje da je zaista trećina žitelja bila u radnom odnosu.

Sedamdesete godine prošlog veka bile su period intenzivnog razvoja pančevačke opštine, koja je osamdesetih godina dostigla vrhunac privrednog rasta i postala vodeći privredni centar u Vojvodini. Operisalo se podatkom da se u Pančevu ostvaruje skoro polovina ukupne vrednosti industrijske proizvodnje Pokrajine i da ovaj grad, po industrijskim potencijalima, zauzima trinaesto mesto u Jugoslaviji. Službeni list SAPV objavljivao je tih godina zvanične pokazatelje po opštinama o isplaćenim prosečnim ličnim dohocima (zaradama) radnika. Ostalo je zabeleženo da su Pančevo i Novi Sad redovno bili u vrhu po proseku primanja radnika u privredi, što je takođe pokazatelj uspešnosti pančevačke ekonomije. Koristeći kao izvor publikaciju Pančevo nekad i sad (za koju je tekst pripremio ondašnji opštinski Zavod za društveno i prostorno planiranje), pominjemo organizacije koje su bile glavni privredni subjekti u tom periodu.

Azotara, Rafinerija i Petrohemija (sva tri industrijska giganta sa više od po dve hiljade zaposlenih radnika) bile su privredni ponos i velika ekološka mora Pančeva, ali svakako glavni nosioci razvoja ne samo opštine, već i Pokrajine i Republike. SOUR „Utva” (sa oko pet hiljada zaposlenih), „Minel I” (600 radnika) i „Minel II” (350 radnika) imali su razrađene proizvodne programe u metalskoj industriji.Veliki kolektivi bili su Industrija stakla (blizu tri hiljade radnika) i Fabrika sijalica „Tesla” (oko 1.600 radnika). Pozicije na tržištu imali su i Predionica „Trudbenik” (hiljadu radnika), Konfekcija „Panteks” (450 radnika), Fabrika nameštaja „Gaj” (200 radnika), Fabrika obuće, Štamparija „6.oktobar”, Plinara, Krznara, Brodoremont, Šumsko gazdinstvo…

Poljoprivredno-industrijski kombinat „Tamiš” (oko šest hiljada radnika) bio je u to vreme jedan od najuspešnijih agrarnih sistema, koji je, uz razvijenu primarnu ratarsku i stočarsku proizvodnju, imao i velike prerađivačke kapacitete – Pekaru, „Ratar”, Mlekaru, Pivaru, Skrobaru, Fabriku stočne hrane, zatim Veterinarski zavod i „Agrozavod”.

U oblasti građevinarstva veliki i uspešni kolektivi bili su GIK „Konstruktor” u visokogradnji (1800 radnika) i „Vojvodinaput” u niskogradnji (400 radnika). U trgovini je prednjačio „Trgoprodukt”, koji je zapošljavao 1.800 radnika, a u ugostiteljstvu „Sloboda” sa oko 700 radnika. Najveći obim finansijskih poslova obavljan je preko Komercijalne (kasnije Privredne) banke Pančevo, ali su na ovom području poslovale i druge domaće banke – Beobanka, Jugobanka, Beogradska, Ljubljanska i JIK banka. ZOIL „Dunav” je bio vodeća organizacija u oblasti osiguranja imovine i lica, a nešto manji obim poslova obavljala je ZOIL „Vojvodina”.

Zanimljivi su podaci o organizaciji komunalnih poslova u gradu i broju radnika angažovanih na tim poslovima. Za razliku od sadašnjeg stanja, tada je sve komunalne poslove (vodovod, kanalizacija, zelenilo, higijena i grejanje) obavljalo jedno javno preduzeće – „Standard”. Taj kolektiv je zapošljavao ukupno oko 950 radnika, što je mnogo manje od ukupnog broja zaposlenih u današnjim komunalnim preduzećima.

U to vreme postojala je stroga kontrola zapošljavanja u javnom sektoru, a lični dohoci (zarade) radnika usklađivani su s kretanjem prosečnih zarada radnika u privredi. Primera radi, u prvom polugodištu 1985. godine, prema podacima SDK, mada je javni sektor imao bolju kvalifikacionu strukturu zaposlenih, prosečna zarada radnika u tom sektoru bila je manja nego u privredi. Tada se vodilo računa da veće zarade treba da imaju oni koji proizvode i stvaraju dohodak. Da se u to vreme najviše vrednovao proizvodni rad pokazuju primeri Azotare i Petrohemije, čiji su radnici u neposrednoj proizvodnji imali do 30 odsto više zarade od primanja radnika istog stepena stručne spreme u zajedničkim službama. Danas se o tome ne vodi računa i javni sektor je u povoljnijem položaju.

Za razliku od sadašnjeg stanja, Ustavom SFRJ bio je uspostavljen sistem decentralizacije, pa je opština kao osnovna društveno-politička zajednica, imala veoma široka administrativna ovlašćenja i obavljala sve upravne, inspekcijske i druge poslove za potrebe građana. I pored tako širokih ovlašćenja, poslove opštinske administracije obavljalo je svega 320 radnika. Danas, kada su ovlašćenja gradova i opština kao lokalnih samouprava znatno smanjena, broj zaposlenih opštinskih službenika se povećao, iako Pančevo nema više privredu koju je nekad imalo.