Zelene površine doprinose kvalitetnijem i zdravijem životu, a sve ih je manje

Trend betonizacije Pančeva traje već gotovo pet godina, i nastavlja se. Osim velikog broja stambenih zgrada koje su izgrađene širom grada, arhitekte i urbanisti primećuju i da se na druge načine procenat zelenih površina u Pančevu smanjuje.

Koliko se u Pančevu gradi govore i podaci građanskih aktivista sa terena – od 2018. godine podignuto je oko 320 stambenih objekata, dok nasuprot tome nijedan park, kao ni sportski teren, nisu otvoreni! Poslednje što je urađeno na ovom planu desilo se za mandata prethodne gradske vlasti – 2009. godine rekonstruisana je Narodna bašta.

Grad Pančevo nema katastar zelenih površina, što znači da ne postoji zvanični popis zelenih površina, pa nije moguće pratiti promene nad jedinicama za održavanje, planiranje i realizaciju godišnjeg plana, izradu predloga godišnjih radova na održavanju zelenih površina, rad nadzora i inspekcije, evidentiranje i praćenje zaštićenih prirodnih resursa, što ovaj značajan dokument između ostalog predviđa.

Dobrivoje Milosavljević, arhitetkta i aktivista Inicijative Odbranimo Teslu, podseća da je betonizacija Pančeva u prošloj deceniji počela sa izgradnjom nekada Aviv parka, sada BIG šoping centra, prisećajući se da su na tom mestu bile dve fabrike – „Tesla” i „Trudbenik”, te da je prvopomenuta imala sopstveni park. Takođe, objašnjava kako se zelenilo smanjuje u investitorskom urbanizmu.

– Zelenilo se smanjuje sitnim intezitetom, ali kada se to sve sabere to su velike površine pod zelenilom. Porodične kuće koje se ruše imaju sopstvene, relativno uske a duboke parcele sa baštama, i sada su na njihovom mestu dve ili više zgrada sa parkinzima i sa vrlo malo ili nimalo zelenila. Dakle, unutrašnje blokovsko zelenilo je nestalo – napominje Milosavljević.

On napominje da gradska vlast ne radi u interesu građana Pančeva, već u interesu investitora, i da zbog odusustva kontrole, investitori maksimalno eksploatišu nebrigu samog grada prema sopstvenim građanima.

– Zakonom o prostornom planiranju na svakoj parceli mora da bude od 20 do 35 odsto zelenila, ali to se zloupotrebljava jer ne postoji nikakva kontrola ni pre ni posle gradnje – ističe Milosavljević.

Navodi i primer izgradnje naselja Kotež 3 s, kako kaže, simboličnim zelenilom, zatim seču drveća u Gradskom parku (posađeno drugo) i seču platana na Tesli, zbog čega su stanovnici ovog naselja pobunili, kao i zbog namere Grada da livade pretvore u građevinsko zemljište i iseku još platana.

U Gradskom parku primetno je takođe smanjenje zelenih površina, pa je tako za potrebe parkinga pored zgrade Gradske uprave zelenilo uklonjeno, a tokom rekonstrukcije, uklonjene su bar još dve zone zelenog pojasa, ispred nekadašnjeg hotela „Sloboda” i na Korzou, gde je JKP „Zelenilo” godinama negovalo skulpture od lišća i ukrasnog rastinja.

Milosavljević navodi da je ugrožen i drvored lipa u Ulici Oslobođenja, zbog izgradnje višeporodičnih objekata, a da građane niko ništa ne pita.

– Dobra praksa je da se anketira lokalno stanovništvo, jer ono najbolje zna šta im je potrebno, a šta nije, ali gradski urbanisti to ne rade, a projekti se prilagođavaju investitiroma – kaže naš sagovornik.

On upozorava da gradski urbanistički planovi predviđaju takva rešenja tako da će nestati ogromne površine zelelina, i navodi primer gradskog stadiona koji je planiran da bude podignut na zelenoj površini kod Hale sportova, kao i izgradnju puta i objekata za stanovanje u Ulici Pere Segedinca.

Zašto je drveće važno?

Urbanistički planovi moraju da imaju unapred određen procenat zelenih površina. Te površine planiraju se kao drvoredi, travnjaci, parkovi ili šume. Pored ambijentalne vrednosti, kao i prostora za rekreaciju i relaksaciju, zelene površine doprinose većem kvalitetu života i zdravijem životu. Marija Ostojić , dipl. ing. pejzažne arhitekture i članica Upravnog odbora Udruženja pejzažnih arhitekata Srbije, objašnjava za Pančevo Si Ti da drveće u gradovima ima višestruki značaj za živi svet.

– Pre svega zbog emisije kiseonika i apsorpcije ugljen dioksida – prešišćavanja vazduha, dakle. Drveće aktivno utiče na regulisanju atmosferskih padavina, upijajući vodu putem korena i lišća. Pored vode, drveće ima važnu ulogu u zaštiti od erozije, vetra, snega, udara vetra. Štiti od sunca, vrućine, dodatnog zagrevanja tla, popločanja. Ono predstavlja i mesto koje naseljava živi svet – od  mikroorganizama preko insekata, ptica… Zasadi duž ulica i trotoara imaju i jednu veliku estetsku notu i povoljno utiču na psihofizičko zdravlje ljudi. Često drveće predstavlja i učesnika u dečjoj igri, a i odrasli zastanu ispod krošnji da predahnu, porazgovaraju što govori da drveće ima i socijalni doprinos – kaže Ostojić.

Na pitanja koje vrste drveća imaju najveće ulogu u „filtriranju” vazduha u gradovima, i kakvo zelenilo treba saditi u gradskim zonama i parkovima, naša sagovornica odgovara da je svako posađeno i održavano drvo ima veliki uticaj na životnu sredinu. Prilikom odabira vrsta za ozelenjavanje, napominje ona, potrebno je sagledati više aspekata – kvalitet zemljišta, nivo podzemnih voda, klimatske uslove mikrolokacije, prostor, da li je na otvorenom položaju u okviru zelene površine ili u okviru popločanja, pa se biraju vrste od širokih gorostasnih krošnji do uzanih stubastih, a mora se voditi računa i o održavanju.

Opšte je poznato da je ispod drveća svežije nego na betonu, i da u gradovima drveće ima veliki doprinos tokom letnjih meseci tako što stvara hladovinu. To je zato što se tokom dana sunčeva toplota akumulira u popločanim i izgrađenim površinama, a tokom noći dolazi do isijavanja ovih ugrejanih površina i stavaraju se toplotna ostrva. Prema rečima Marije Ostojić, to je pojava koja prati urbane, izgrađene površine, koje nemaju prirodnu zasenu. Takođe, napominje, dodatno zagrevanje može doći i od emisije gasova (efekat staklene bašte) i antropogene emisije toplote.

– Jedna od najjeftinijih mera jeste uvođenje što više zelenih krovova i visokog zelenila na tlu. Zelenilo predstavlja najbrži odgovor na umanjenje efekta toplotnih ostrva – zaključuje ona.

Takođe, prilikom većih padavina i visokih vodostaja, veliku ulogu u sprečavanju nepogoda imaju zelene površine i pošumljene obale, koje zadržavaju vodu, odnosno štite obalu od odrona. Izgradnjom objekata ili popločavanjem niskog zelenila na delovima parcela namenjenim zelenim površinama, uništava se prirodni način sakupljanja viška vode, što dovodi do stvaranja „reka” koje teku niz ulice posle obilnih padavina, jer postojeći šahtovi i odvodi nemaju kapacitet da prime svu količinu padavina. Baš tome služe travnjaci i nisko zelenilo u izgrađenim blokovima.

Zbog svega toga, gradske zelene površine su važan faktor u borbi protiv klimatskih promena.

Partnerstvo urbanista i ekologa

Tema smanjenja zelenih površina, značajana je i građanima Pančeva koji su učestovali u anketi našeg sajta, o temama koje su njima važne.

„Da bi se efikasno, efektivno i racionalno upravljalo zelenim površinama na urbanoj teritoriji Grada potrebno je partnerstvo urbanista i stručnjaka za primenjenu ekologiju za kreiranje i korišćenje Katastra drveća, grmlja i zelenih površina. Ovaj Katastar inače služi kao alat za urbaniste, lako je pristupačan i može odlično da posluži za aktivno uključenje građanki i građana u sučeljavanje sa izazovima koji se uočavaju u bliskoj budućnosti”, smatra jedna od ispitanika.

Kako do koncepta zelene infrastrukture i ekološkog indeksa u urbanističkom planiranju?

Kako se navodi na sajtu JKP-a „Zelenilo”, Pančevo ima šest parkova: Gradski park, Narodna bašta, Barutana, Goranski park, Železnički park i Vojlovica park.

Prema podacima tog javnog preduzeća, u Pančevu je procenat zelenih površina ispod 30 odsto. U urbanističkoj praksi, smatra se da je minimalna potrebna površina 25 kvadrata po stanovniku. Neki gradovi poput Beča, koji se smatra jednim od najzelenijih gradova Evrope i sveta, prema nekim izvorima ima 120 metara kvadratnih zelene površine po stanovniku.

U prethodnoj godini JKP „Zeleniloֲ” je zasadilo više od 3.300 sadnica drveća na gradskim površinama, 1.000 sadnica u vetrozaštitnim pojasevima duž putnih pravaca na prilazima gradu, 300 sadnica u zelenom zaštitnom pojasu „Topola“ i 270 sadnica u Parku prirode Ponjavica.

Najzastupljenije posađene vrste su javori, jasenovi, lipe, platani, ukrasne forme voća i druge.

Ipak, Dobrivoje Milosavljević skreće pažnju da je praksa ovog gradskog preduzeća da sadi takozvane kuglaste forme drveća, koje imaju pre svega kozmetički efekat, i ne prave veliki hlad, niti posebno potpomažu klimi, ne moraju de se orezuju i leče.

On zaključuje da se u gradu javne površine generalno smanjuju, a ima potencijala da grad pravi nove zelene površine u samom centru, kao što je na primer iza Zmajeve škole u centru grada. Takođe, kako napominje grad je trebao da pomeri građevinsku liniju zbog zelenila, ali i da se ugleda na druge gradove u Srbiji koji rade na zelenoj agendi, poput Subotice. Dodaje da zelenilo doprinosi manjku zagađenja, buke, nervoze i stvara ambijentalnost.

U Prostornom planu Republike Srbije od 2021. do 2035. godine, primećuje se da politike u oblasti prostornog i urbanističkog planiranja do sada nisu uspostavile adekvatnu vezu između urbanizacije i klimatskih promena, što za posledicu ima nekontrolisano širenje gradova i naselja, neodrživu upotebu prirodnih resursa i direktne negativne uticaje neadekvatnog planiranja gradova na klimatske promene.

„Prilikom planiranja naselja ili delova naselja neophodno je voditi računa o potrebi smanjenja urbanih ostrva toplote i povećanja cirkulacije vazduha u gradskim jezgrima, kao i o adekvatnoj zaštiti naselja od poplava, odrona, klizišta, erozije i ekstremnih vremenskih pojava (grada, olujnog vetra, velike količine padavina, suše, toplotnog talasa, snežnih mećava i nanosa i dr.)”, navodi se u dokumentu.

Srbija je takođe kroz brojne EU direktive obavezana da do 2030. godine za trećinu smanji emisiju štetnih gasova u odnosu na vrednosti iz 1990. godine. Potpisnici smo i Sofijske deklaracije o zelenoj agendi koja podrazumeva dugotrajni put dekarbonizacije privrede i ozbiljnih investicija u sektoru obnovljivih izvora energije.

Marija Ostojić napominje da je za smanjenje uticaja sunčeve energije u smislu zagrevanja i klimatskih promena, potrebno planirati grad sa zelenim površinama na tlu.

– Da bi se nešto zvalo zelenom površinom, potrebno je da ima minimalno sto kvadratnih metara, da je na tlu, da na sebi ’ima’ bar tri drveta visoke kategorije i minimum još dve kategorije zelenila u pogledu visine. Neophodno je da za svaki objekat – privatni ili javni – koji se zida ili rekonstruiše, ima novu ili rekonstriusanu zelenu površinu. Neophodno bi bilo da ima minimalno od 15 do 20 odsto pod zelenom površinom na tlu. Izgradnjom koja sve više „plombira parcele” podzemnim etažama, mogućnosti za zelenilo na tlu se sve više smanjuju. Ozelenjeni krovovi, vertikalno zelenilo – zelene fasade, zeleni zidovi, potrebni su i neophodni, ali nisu u potpunosti zamena zelenim površinama na tlu – objašnjava Ostojić.

Ona napominje da je neophodno pod hitno doneti i sprovoditi Zakon o zelenilu, obezbediti bržu reakciju struke, i u proces ishodovanja uslova za izgradnju ili rekonstrukciju uvrstiti zaštitu, očuvanje i unapređenje životne sredine, kao i angažovanje pejzažnih arhitekata. Osim toga, uvođenje Ekološkog indeksa je neophodno kako bismo konkretnije mogli da premerimo i uslovimo urbanističko planiranje.

Ostojić dodaje da je bitno zaštiti postojeće kvalitetno zelenilo, i unaprediti ga uvođenjem novih zelenih površina koje moraju da budu obavezne prilikom izgradnje, i da ne mogu da budu uzane 50 santimetara, te da na zelenoj površini moraju biti zastupljene minimalno tri kategorije zelenila.

Naslovna fotografija Gradskog parka je arhivska

Tekst je aktivnost projekta „PA hoće da zna!”, koji je podržala Slavko Ćuruvija Fondacija u okviru programa podrške „Mediji po meri građana”